Heksenwoordenboek: verschil tussen versies

Uit Wikibooks
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Vangelis (overleg | bijdragen)
leegte
CommonsDelinker (overleg | bijdragen)
k Afbeelding:Athame.jpg op Commons is verwijderd door Abigor (Mass deletion of files added by Wyvren - copyvio)
Regel 22: Regel 22:
[[File:COLLECTIE TROPENMUSEUM Reliëf O 37 op de verborgen voet van de Borobudur TMnr 10015775.jpg|thumb|Op 37a zijn de asceten te zien, die geminacht worden en reliëf 37b toont de personen die de asceten minachten, zuidzijde van de verborgen voet van de Borobudur (de oorspronkelijke basis van het heiligdom dat rond 800 gebouwd is toont beelden van de Mahakarmawibhangga)]]
[[File:COLLECTIE TROPENMUSEUM Reliëf O 37 op de verborgen voet van de Borobudur TMnr 10015775.jpg|thumb|Op 37a zijn de asceten te zien, die geminacht worden en reliëf 37b toont de personen die de asceten minachten, zuidzijde van de verborgen voet van de Borobudur (de oorspronkelijke basis van het heiligdom dat rond 800 gebouwd is toont beelden van de Mahakarmawibhangga)]]
[[File:Uraniborgskiss 90.jpg|thumb|Astronomisch [[Heksenwoordenboek#O|observatorium]] Uraniborg, 1598]]
[[File:Uraniborgskiss 90.jpg|thumb|Astronomisch [[Heksenwoordenboek#O|observatorium]] Uraniborg, 1598]]

[[Bestand:Athame.jpg|thumb|Athame]]
[[Bestand:Richard Buchta - Portrait of a Zande witchdoctor.jpg|thumb|Een [[Heksenwoordenboek#H|heksendokter]] van de Azande, 1877-1880]]
[[Bestand:Richard Buchta - Portrait of a Zande witchdoctor.jpg|thumb|Een [[Heksenwoordenboek#H|heksendokter]] van de Azande, 1877-1880]]
*'''Aanbidding''': de verering van een [[Heksenwoordenboek#G|god]], [[Heksenwoordenboek#G|geest]] of ander [[Heksenwoordenboek#B|bovennatuurlijk]] wezen.
*'''Aanbidding''': de verering van een [[Heksenwoordenboek#G|god]], [[Heksenwoordenboek#G|geest]] of ander [[Heksenwoordenboek#B|bovennatuurlijk]] wezen.

Versie van 7 aug 2010 11:08

De "Gehoornde God" in het Museum of Witchcraft in Cornwall

In dit heksenwoordenboek worden termen uitgelegd die je kunt aantreffen in teksten over hekserij, de moderne wicca en andere stromingen binnen het (neo)paganisme. Hekserij was in de westerse samenleving lange tijd een vorm van ketterij; demonologie heeft het beeld over heksen, hekserij en aanverwante zaken danig beïnvloed.

Gepoogd wordt om hekserij van zoveel mogelijk kanten te belichten. Wat hekserij nu precies is, hangt af van het wereldbeeld van de spreker. Als voorbeeld:

  • Bij de protestanten wordt heiligenverering, inclusief Mariaverering, gezien als een afgodendienst.
  • Tijdens epidemieën (1634-1640) dachten inheemse stammen in Amerika dat de jezuïeten-missionarissen aan hekserij deden. De beelden in kapellen, heilige hosties, etenswaren en medicijnen werden gewantrouwd. De Huron-opperhoofden bespraken zelfs of de "jezuïetenheksen" gedood moesten worden.

Voel je vrij om zelf constructief bij te dragen.

A · B · C · D · E · F · G · H · I · J · K · L · M · N · O · P · Q · R · S · T · U · V · W · X · Y · Z

A

De aanbidding van het "Gouden Kalf" (een afgodsbeeld), Nicolas Poussin
Altaar
Amulet voor bescherming, gemaakt van barnsteen, Fillipijnen
Geestenhuis in een animistische cultuur, Thailand
Aradia or the gospel of the witches van Charles Leland, 1899
In de verhalen over koning Arthur speelt Merlijn (de tovenaar) een grote rol, hier helpt een reus Merlijn bij de bouw van Stonehenge, middeleeuwse miniatuur
De Heilige Graal speelt een belangrijke rol in de Arthursagen
Op 37a zijn de asceten te zien, die geminacht worden en reliëf 37b toont de personen die de asceten minachten, zuidzijde van de verborgen voet van de Borobudur (de oorspronkelijke basis van het heiligdom dat rond 800 gebouwd is toont beelden van de Mahakarmawibhangga)
Astronomisch observatorium Uraniborg, 1598
Een heksendokter van de Azande, 1877-1880
  • Aanbidding: de verering van een god, geest of ander bovennatuurlijk wezen.
  • Aanroeping: zie epiklese.
  • Aarde: een van de elementen. Aarde komt voor in het Chinese, Indiase en Tibetaanse elementensysteem en in de westerse reeksen van vier, vijf en negen. Aarde wordt gezien als vrouwelijk element. In astrologie wordt het gerelateerd aan Stier, Maagd en Steenbok. In de tarot wordt aarde vertegenwoordigd door pentakels en door de aartsengel Uriel. De westerse systemen verbinden aarde met het noorden, middernacht, winter en nieuwe maan. Met aarde kan ook de planeet aarde bedoeld worden.
  • Aartsdruïde:
  • Aartsengel: een engel uit hoge rang, uit het achtste der negen engelenkoren. De aartsengelen worden genoemd in de Hebreeuwse en christelijke bijbel en de Koran. De aartsengelen spelen een rol in rituele magie en worden onder andere in verband gebracht met de dagen van de week. In de tarot staan vier aartsengelen voor de vier elementen vuur (Michael), water (Gabriel), lucht (Rafael) en aarde (Uriel). Ook staan deze vier aartsenelen voor de seizoenen (respectievelijk herfst, winter, lente, zomer).
  • Abraham: komt voor in de Tenach van de joden, de Bijbel van de christenen en de Koran van de moslims. Abraham wordt de aartsvader genoemd.
  • Abrahamitische religie: een monotheïstische religie die teruggaat op Abraham. De volgende religies worden als Abrahamitisch gezien: christendom, islam, jodendom, bahá'í en samaritanen.
  • Afgod: een god die de spreker niet als ware god erkent. Het is een begrip dat hoofdzakelijk in de Abrahamitische religies wordt gebruikt. Deze monotheïstische religies kennen één ware God, andere goden zijn derhalve afgoden. De term afgod wordt ook als synoniem voor idool gebruikt; verafgoden is dan: iets of iemand als idool hebben.
  • Afgoderij: de verering van een afgod.
  • Afgodsbeeld: de beeltenis van een afgod.
  • Afgodsdienst: het vereren van een valse god of heilige; wat een afgodsdienst is, hangt dus af van het geloof van de spreker. Bij de protestanten wordt heiligenverering, inclusief Mariaverering, gezien als een afgodendienst.
  • Agrippa: de zelfgekozen naam van occultist Heinrich Cornelius von Nettesheim. Agrippa combineerde zijn studie van de christelijke theologie met alchemie, astrologie, kabbala en magie.
  • Ahimsa: een religieus of spiritueel filosofisch concept van geweldloosheid en eerbied voor al het leven. Ahimsa is Sanskriet (अहिंसा ahiṁsā) voor het vermijden van himsa (letsel). Het wordt meestal geïnterpreteerd als het tonen van vrede en ontzag voor alle voelende wezens. Ahimsa is de kern van het jaïnisme en een waarde in het boeddhisme en het hindoeïsme.
  • Afnemende maan: een maanfase.
  • Alchemie: een oude wetenschap die zich in het westen tot doel stelde de 'Steen der Wijzen' te vinden, die gewone metalen kon omzetten in edele metalen en waarmee een levenselixir kon bereid worden. Vooral de spirituele variant had veel invloed op latere occulte scholen. Het woord stamt af van het Arabische al kimiya (magische kunst van het zwarte land), de bron ligt bij de Griekse denkers. Er bestaan verschillende vormen van alchemie, zoals de Chinese (probeert de geest te perfectioneren en het lichaam te verfijnen om het Pad te kunnen ontvangen, er wordt geen onderscheid gemaakt tussen deze en de volgende wereld), Indiase, hindoestaanse (technieken voor lichamelijke perfectie en toevoeging van energie) en boeddhistische (interne yogische processen, verlenging van leven is alleen nuttig om totale bevrijding te bewerkstellingen). In de islamitische alchemie staat de transmutatie van het materiële en spirituele naar de hoogste vorm van perfectie centraal. Alchemie wordt wel gezien als speculatieve voorganger van scheikunde.
  • Alchemist: beoefenaar van alchemie. Voorbeelden zijn Nicolas Flamel, Josepho Francisco Borri en Agrippa
  • Almoeder: de oppergod. Met Almoeder wordt aangegeven dat het opperwezen vrouwelijk is. Cailleach is de Almoeder (of heks) uit de Keltische mythologie.
  • Altaar: verhoogde plaats waar gewijde, heilige voorwerpen worden geplaatst en waarvoor rituelen worden uitgevoerd. Op een heksenaltaar zijn (in ieder geval) de volgende voorwerpen aanwezig: athame, kelk, pentakel en staf.
  • Alvader: de oppergod. Met Alvader wordt aangegeven dat het opperwezen mannelijk is. Odin, de oppergod uit de Noordse religie, wordt Alvader genoemd. Odin heeft vele namen, in Grímnismál alleen al vijftig verschillende.
  • Amaterasu: de zonnegod uit de Japanse mythologie.
  • Amulet: biedt bescherming en behoedt je voor gevaar. Veel gebruikt als amulet zijn: (edel)stenen, muntjes, tekeningen, ringen, religieuze objecten, planten en (delen van) dieren. Zelfs woorden worden gebruikt als 'amulet' (zie ook mantra, Pa Kua en toverspreuk). Een amulet wordt vaak verward met een talisman.
  • Animisme: het geloof dat de wereld in zijn geheel levend is en een bewustzijn heeft.
  • Antropologie: de studie of leer van de mens. Er zijn verschillende vormen van antropologie, zoals sociale antropologie.
  • Antropoloog: beoefenaar van antropologie.
  • Aradia: een Italiaanse godin, geboren uit een incestueuze verhouding tussen Lucifer (de Lichtbrenger) en de godin Diana (de Maan). Charles Leland voert haar op in zijn boek Aradia or the gospel of the witches (Aradia, of het evangelie van de heksen), gepubliceerd in 1899. Volgens Leland is Aradia de Messiaanse dochter van de godin Diana, die naar de Aarde kwam om haar onderdrukte gelovigen hekserij te leren. Vandaar dat zij nu nog beschouwd wordt als de voornaamste lerares die de magische kunsten doorgaf aan de heksen op aarde. In heksenkringen wordt zij nog altijd vereerd als 'de Godin'. Aradia is de Italiaanse naam voor Herodias (in het Nieuwe Testament berucht om haar aandeel in de dood van Johannes de Doper)
  • Arahant: verwijst in het boeddhisme naar een Boeddha of een discipel van een Boeddha. In het Theravada boeddhisme is dit de vierde en hoogste graad van verlichting die door een discipel van een Boeddha behaald kan worden. Een Arahant heeft het Nirvana behaald; zijn geest is bevrijd van de drie vergiften van begeerte, boosheid en ignorantie. De Arahant is vrij van de tien ketens die hem binden aan het samsara.
  • Archeoastronomie: de studie van antieke of traditionele astronomieën in hun culturele context, steunend op archeologische en antropologische bewijzen.
  • Arthur: legendarische koning. Er worden verschillende plaatsen met koning Arthur in verband gebracht, bijvoorbeeld Arthuret, Tintagel, Dozmary Pool en Dinas Emrys. Bekender is Glastonbury Tor, een heuvel even buiten Glastonbury. Op de heuvel, die oprijst uit het vlakke land, prijkt de "St.-Michaels Tower", de toren van een verdwenen kerk uit de 14e eeuw. Een spiraalvormig pad, dat naar de top loopt, wordt wel gezien als een eeuwenoud labyrint. Onder aan de heuvel ligt Chalice Well (een zeer actieve bron en heeft nog nooit droog gestaan; het water is rijk aan ijzer en daarom rood van kleur). Het zou geneeskrachtig zijn. Dit zou de plaats zijn waar de Kelk van het Laatste Avondmaal (de Heilige Graal) begraven ligt. Sommige pelgrims, zoals aanhangers van natuurgodsdiensten, vereren de bron als het vrouwelijke aspect van de godheid, terwijl de Glastonbury Tor voor hen het mannelijke aspect vertegenwoordigt. Merlijn (de tovenaar) wordt in verband gebracht met koning Arthur. Een ander belangrijk onderdeel van de sage zijn de Ridders van de Ronde Tafel. De aantallen verschillen sterk in verhalen, men spreekt van 12 en soms zelfs van meer dan 150 ridders, die als gelijken aanzaten. Morgana le Fay komt voor in de Arthurlegenden, haar naam kan worden vertaald met de fee Morgana en haar Italiaanse naam is Fata Morgana, ons woord voor luchtspiegeling (zie ook fee).
  • Asana: lichaamshouding bij yoga.
  • Asatru: de benaming voor de reconstructie van de oude Germaanse religie, het woord betekent "trouw aan de Asen". Asatru wordt ook wel de noordse traditie genoemd en is in enkele landen een officieel erkende religie. Zie ook vanatru en odinisme.
  • Ascese: het streven naar of het beoefenen van een reine levenswandel door de eigen hartstochten en begeerten te beteugelen en zelftucht toe te passen.
  • Asceet: een beoefenaar van ascese. Een sadhoe is een hindoeïstische asceet of yoga-beoefenaar (yogi).
  • Asen: ook wel Æsir, goden uit de Noordse mythologie. Zie ook Vanen.
  • Asinnen: vrouwelijke Asen.
  • Astrolabium:
  • Astroloog: beoefenaar van een of meerdere vormen van astrologie. Een bekende astroloog is Johannes Kepler. In 1616 werd zijn moeder Katherina Kepler, een kruidenvrouwtje, tijdens een heksenvervolging beschuldigd heks te zijn. Dankzij intensieve bemoeienis van haar zoon werd zij vrijgesproken. Ze stierf een half jaar later in het stadje Heumaden, in huis bij haar dochter, een domineesvrouw.
  • Astronomie: de wetenschap die zich bezighoudt met de observatie en de studie van alle fenomenen buiten de atmosfeer van de aarde. Astronomie wordt ook wel sterrenkunde genoemd.
  • Astronoom: een beoefenaar van astronomie. Een bekende astronoom is John Dee.
  • Athame: een met symbolen versierd gewijd mes dat door magiërs en heksen in rituelen wordt gebruikt. Het is een van de rituele werktuigen die niet mogen ontbreken op een heksenaltaar. Met de athame trekt de magiër of heks bijvoorbeeld een magische cirkel om zich bij magische praktijken tegen boze invloeden te beschermen. De voorschriften verschillen van coven tot coven, maar doorgaans is het mes niet bedoeld om te snijden en is dus niet scherp. De athame staat voor het element lucht.
  • Atman: de individuele ziel, deel van Brahma uit het hindoeïsme.
  • Atmosfeer: heeft verschillende betekenissen. In de astronomie is het de gaslaag om een vast hemellichaam; het is ook een verouderde eenheid van druk, overeenkomend met de luchtdruk op zeeniveau, ofwel 101 325 pascal; in de scheikunde is het de gasomgeving waarin een chemische reactie plaatsvindt; het kan ook duiden op de stemming in een gezelschap (een film of muziekstuk) en het is de aanduiding voor de dampkring van de aarde. De standaardatmosfeer is een internationaal vastgelegd theoretisch model van de aardatmosfeer.
  • Aura: is het energieveld dat elk fysiek lichaam (mineraal, plant, dier of mens) omgeeft. Het wordt in verschillende spirituele traditeis gezien als het etherisch lichaam, naast het fysieke lichaam. Aura heeft ook andere betekenissen, zoals de vage gewaarwording die een epilepticus voelt voor de aanvang van een toeval of een natuurverschijnsel dat een kring om zon of maan veroorzaakt.
  • Aurora: de Romeinse godin voor de dageraad, die veel overeenkomsten vertoonde met de Griekse godin Eos. De Romeinen meenden echter dat Aurora een dochter van de zonnegod was. Haar cultus was nauw verbonden met die van Mater Matuta.
  • Azande: de antropoloog Edward Evans-Pritchard publiceerde in 1927 voor zijn doctoraat een studie over de rol die hekserij speelde bij de Azande, een Afrikaanse volksstam uit Centraal-Afrika. Hij kwam tot het inzicht dat hekserij hun hele samenleving beheerste en reguleerde, zoals hun landbouw, hun filosofie, de manier waarop ze met elkaar omgingen en het verklaren van ongelukken en ziekten. Het boek dat in 1937 over deze studie werd gepubliceerd kreeg de titel "Witchcraft, Oracles and Magic Among the Azande" en wordt nu beschouwd als een van de belangrijkste vroege studies over hekserij.

B

Baba Jaga rijdt op een varken en vecht met de duivelse krokodil, zeventiende eeuw
Bestand:Brazilian Wiccans, Sowin-Sauin-Samhain ritual (2).png
Ritueel tijdens samhain, waarbij bezems worden gebruikt
On the Island of Öland in Götaland, it’s Beauty and its Fertility; de gekroonde rots is Blåkulla, Olaus Magnus, 1555
Fox Fires on New Year's Eve at the Garment Nettle Tree at Oji; alle vossengeesten (kitsunes) uit de omgeving verzamelen zich tijdens nieuw jaar bij de Garment Nettle Tree in Oji, 1857
De gouden ketting op de tempel van Uppsala, de bron en de boom, Olaus Magnus, 1555
De vierhoofdige Brahma komt uit de navel van Vishu, wiens voeten worden verzorgd door Lakshmi, die op Shesha rust, circa 1780-1790
Een terechtstelling op de brandstapel in 1544, afbeelding uit de zeventiende eeuw
  • Baba Jaga: heks uit de Slavische mythologie. Een wilde vrouw, de donkere dame en meesteres der magie. Ze wordt ook gezien als een bosgeest, aan het hoofd van scharen geesten.
  • Balbal: zie koerganstele.
  • Bafomet: een godheid met de kop van een bok. Bafomet wordt ook vaak verward met het christelijke idee van de duivel. Zie ook Gehoornde God.
  • Bagua: zie Pa Kua.
  • Bahá'í: een Abrahamitische religie.
  • Bard: naast de druïde en de vate was de bard een functie bij de Kelten.
  • Bhakti: toewijding of devotie, een specifiek begrip in het hindoeïsme en vaishnavisme.
  • Bijgeloof: geloofsvoorstellingen die onder het volk leven, in afwijking van de voorstellingen volgens de officiële godsdiensten. Bijgeloof wordt ook wel volksgeloof genoemd.
  • Bekering: het overgaan of doen overgaan tot een (ander) godsdienstig geloof. Bij het christendom wordt dit kerstening genoemd.
  • Bel: een oude god die de zon vertegenwoordigt (zonnegod).
  • Beltane: een van de acht jaarfeesten, ter ere van de zon (Bel). Beltane bevat elementen als dansen rond de meiboom, springen over een bezem en lopen door het vuur. Een bekende plaats is de Brocken in het Harzgebergte, er bestaan veel verhalen over de beruchte heksensabbat. Het feest wordt nu ook wel Walpurgisnacht genoemd.
  • Besmettelijke magie: gebaseerd op de wet van contact.
  • Bezem: wordt als symbolisch gereedschap gebruikt bij reinigingsrituelen. Tijdens Beltane en handfasting springen vrouwen over de heksenbezems.
  • Bijbel: een boek van de chrisenen, bestaande uit het Oude Testament en Nieuwe Testament. In de loop der eeuwen is de inhoud van de bijbel aangepast. Zie ook Dode Zee-rollen.
  • Hildegard von Bingen: een Duitse benedictijnse abdis die geldt als de eerste vertegenwoordiger van de Duitse middeleeuwse mystiek. Zij was onder meer actief op het gebied van religie, kosmologie, wetenschappen, filosofie, muziekcompositie, poëzie, plantkunde en linguïstiek. Hildegards 'wetenschappelijke' inzichten waren afgeleid van de Griekse kosmologie van de vier elementen. Zij was de eerste componiste uit de geschiedenis van de klassieke muziek die bij naam bekend is.
  • Blåkulla: tegenwoordig Nationaal park Blå Jungfrun; een eilandje dat onder meer bekend is, omdat het volgens de de Zweedse mythologie de verzamelplaats is voor heksen die er op witte donderdag de heksensabbat vieren. Op het eiland ligt een labyrint dat voor het eerst in 1741 door Linnaeus bij zijn bezoek aan dat eiland beschreven werd. Wie stenen meeneemt van het eiland wordt volgens de legende getroffen door ongeluk. De plaats komt overeen met Kyöpelinvuori (Fins voor berggeesten) uit de Finse mythologie, de heksen verlaten dat gebied alleen tijdens Pasen om bij kinderen te spoken.
  • Blauwe maan: de dertiende volle maan in een jaar. Zie ook esbat.
  • Blót: algemene naam voor feesten uit de noordse traditie. Deze feesten lijken soms veel op de jaarfeesten die binnen wicca gevierd worden. Zie ook frøblót, sigurblót, midzomerblót, vetrnóttablót, jólablót en moedernacht.
  • Boeddha:
  • Boeddhisme: een dharmistische non-theïstische wereldreligie. Het is een levensbeschouwelijke en religieuze stroming die werd gestart door Gautama Boeddha.
  • Boek der Schaduwen: zie Book of Shadows.
  • Boline: een ritueel mes dat, in tegenstelling tot de athame, wordt gebruikt om te snijden.
  • Boogschutter: een sterrenbeeld, wordt gebruikt in de astrologie.
  • Book of Shadows: geschreven door Gerald Gardner, basis voor de gardneriaanse traditie.
  • Boomheiligdom: heilige plaatsen, of cultusplaatsen, van verschillende bevolkingsgroepen verspreid over de hele wereld. Een boomheiligdom kan voor één boom staan, maar er wordt ook wel een heilig bos bedoeld. Bij deze heilige bomen komt en kwam men om de goden te vereren, te bidden of te offeren. Deze plekken werden meestal bezocht als heiligdom, maar vaak ook vonden er belangrijke bijeenkomsten (zoals rechtspraak) plaats. In Europa waren het de Kelten en Germanen, waaronder de Saksen, die heilige bomen hadden. Voorbeelden van boomheiligdommen zijn lapjesbomen (ook wel koortsbomen), cloothy trees, spijkerbomen en wensbomen. Tijdens en na de kerstening zijn veel boomheiligdommen vernietigd. De bomen zijn vaak gerooid en op de plek is vaak een ander heiligdom, zoals kruis, kapel of kerk te vinden. Er zijn wereldwijd talloze sagen en legenden verbonden aan de plek, of de plaats waar ooit een boomheiligdom was.
  • Bovennatuurlijk:
  • Brahma: het ene wezen uit het hindoeïsme.
  • Brahmaan: een lid van de hoogste kaste van het kastensysteem, de functie en taak in het brahmanisme was ongeveer die van priester. Zij kenden de rituelen die koningen dachten nodig te hebben om via hun god Brahma geluk, welvaart en succes te bereiken, en hadden daarom een belangrijke en machtige positie in het oude India. De Brahmanen studeerden de geschriften van de Vedas, waarin die rituelen beschreven worden.
  • Brahmanisme: onderwees dat de Brahmaan uit de mond van de oppergod en schepper Brahma afkomstig was. De Boeddha herdefinieerde het begrip 'Brahmaan', zodat het een meer spirituele betekenis kreeg, overeenkomstig met die van een Arahant of Boeddha die verlichting bereikt heeft. Boeddha was het niet ermee eens dat de Brahmanen uit de mond van Brahma afkomstig waren: immers, men kon zelf zien dat ze uit de moederschoot afkomstig zijn, net als andere mensen.
  • Brandstapel: een executiemiddel.
  • Bron: plaats waar water uit de grond komt, een bron wordt ook wel wel genoemd. Een bron wordt wel gezien als heiligdom, zoals bij de cloothy well.
  • Raimond Buckland: richtte de Seax-Wicca op, hier wordt geen eed van geheimhouding gevraagd zoals in de gardneriaanse traditie. Ook kan een hogepriester alleen optreden zonder hogepriesteres. Buckland is halfbloed zigeuner en verkende de zigeunermagie, hij paste de gardneriaanse magie aan aan zijn eigen ideeën en ervaringen.
  • Bruja: Spaans voor heks, zie ook tocadura de brujas.
  • Brujería: Spaans voor hekserij.
  • Brouwketel: zie ketel en toverketel.

C

Het Chinese elementensysteem
De tekens van de Chinese zodiak rond het symbool van yin en yang, een taoïstisch symbool
Clootie Well in het Verenigd Koninkrijk
Een lid van het collegium Salii, het Palazzo Altemps in Rome
Rozenkruis van The Order of The Golden Dawn
  • Cailleach: Almoeder of heks uit de Keltische mythologie. In Schotland is zij de Blauwe toverkol van de winter, een godin van de onderwereld en een feeëngeest. Ze verschijnt als een oude vrouw in zwarte lompen met een staf (de roerstok) en wandelt 's nachts rond met een kraai op haar linker schouder. Ze heeft een nukkig karakter en is gevaarlijk voor mensen. Ze heeft slagtanden en soms drie gezichten. En ze kon in een kat veranderen. Cailleach roert in de Ketel van Dood en Wedergeboorte. Cailleachs tegenhangster bij de oude Grieken was Hecate, bij de Germanen was dit Vrouw Holle.
  • Candomblé: een religieuze beweging in Zuid-Amerika, met name in Brazilië, ontstaan in de tijd van de slavernij. Het heeft elementen van de katholieke eredienst en als basis de traditionele Afrikaanse religie van onder andere voorouderverering.
  • Capra: wordt gebruikt bij het ritueel van kukeri. De dood en herrijzenis van de Capra (geit) weerspiegelt de dood en hergeboorte van vegetatie. Het houten masker heeft een beweegbare onderkaak. De hoorns zijn van hout of van een geit, ram of hert en worden versierd met linten, kralen, hoofddoeken, spiegels, klimop (werd ook gebruikt in de thyrsus bij de Dionysos-cultus), basilicum en bloemen. Het lichaam van de Capra wordt van verschillende materialen gemaakt, dit hangt af van de lokale traditie. Soms wordt tapijt of rode stof gebruikt, hier worden dan versieringen op aangebracht (zoals traditionele kleurrijke doeken, geborduurde zakdoekjes in Suceava, textiel, kraaltjes, versierde vrouwengordels in Bacau, riet, zaadhoofden in Botoşani en Iaşi, geitenhuiden in Vrancea en in Mehedinţi, linten of gekleurd papier in Neamţ en in Giurgiu).
  • Edgar Cayce: een medium en helderziende. In zekere zin liep hij vooruit op veel thema's, die later door de New Age zouden worden opgepakt.
  • Chakra: energiepunten in het tantrisme. De hindoestaanse tantra verbindt chakra's aan het staartbot, de genitaliën, de navel, het hart, de keel, tussen de ogen (derde oog) en op het topje van het hoofd. De boeddhistische tantra lokaliseert de chakra's aan het staartbot, de navel, de keel en boven op het hoofd.
  • Chant: het ritmisch spreken of het zingen van woorden of geluiden.
  • Chaosmagie: een vorm van magie. Chaosmagie is ontstaan in de jaren zeventig van de twintigste eeuw.
  • Chaosmagiër: een aanhanger van chaosmagie.
  • Christen: aanhanger van het christendom.
  • Christendom: een religie gebaseerd op het evangelie en leven van Jezus zoals beschreven in het Nieuwe Testament. Het is een Abrahamitische religie. Vanaf de derde eeuw was het niet langer een militante subgroepering, het christendom werd geïntegreerd in de Grieks-Romeinse samenleving. Het christendom werd in de vierde eeuw na Christus aangenomen als staatsgodsdienst van het Romeinse Rijk. Degene die in zijn geloofsovertuiging afweek, was een ketter.
  • Chinees teken: zie jaardier.
  • Chinese astrologie: in deze vorm van astrologie zijn het element, yin en yang (even jaren zijn yang, oneven jaren yin), het uur van de dag en het seizoen belangrijk, naast de tekens van de Chinese zodiak.
  • Chinese dierenriem: zie Chinese zodiak.
  • Chinese elementensysteem: er zijn vijf elementen in het Chinese elementsysteem; hout (oosten, de kleuren blauw en groen en de planeet Jupiter), vuur (zuiden, de kleur rood en de planeet Mars), aarde (midden, de kleuren bruin en geel en de planeet Saturnus), metaal (westen, de kleur wit en de planeet Venus) en water (noorden, de kleur zwart en de planeet Mercurius).
  • Chinese zodiak: wordt ook wel Chinese dierenriem genoemd, met de tekens rat, os, tijger, konijn, draak, slang, paard, geit, aap, haan en varken.
  • Chinese filosofie:
  • Circe: een heks uit de Griekse mythologie, wordt door Odysseus bezocht. Medea is haar nicht.
  • Cirkel:
  • Cloothy tree: een boom, waar lappen stof aan gebonden worden. Zie verder cloothy well en boomheiligdom.
  • Cloothy well: een bron, wordt als heilige plaats gezien. Er worden lappen aan bomen (cloothy tree) gehangen als offer aan de geest van de plek.
  • Collegium Salii: een zeer oud priestercollege van twaalf priesters uit Rome, die krijgsdansen uitvoerden. Oorspronkelijk ter ere van Mars en later ook ter ere van Quirinus. Oorspronkelijk was er een initiatierite verbonden aan de Salii, met de mysterieuze Saliae virgines, die in historische tijden werden gespeeld door actrices. Allen, die tot een van deze beide colleges behoorden, moesten van patricische afkomst zijn. Aan het hoofd van ieder stond een voorzitter (magister Saliorum). Hem volgde in rang de voordanser (praesul) en op deze de voorzanger (vates). Gedurende de feesttijd werden de schilden 's nachts in de woningen van bepaaldelijk daartoe aangewezen personen geborgen. Zo waren ze in het huis van Gaius Iulius Caesar gebracht op de avond voor hij werd vermoord. Hij was toen pontifex maximus. Waren alle feestelijkheden in de aan Mars gewijde maand maart afgelopen, dan werden de ancilia weer in hun gewone plaats in de Regia opgeborgen. Hoogstwaarschijnlijk heeft oorspronkelijk deze dienst van de Salii betrekking gehad op Mars als de god van de natuur en van het regelmatige verloop van het jaar. Het aantal van de twaalf schilden staat zonder twijfel in betrekking tot de twaalf maanden van het jaar en door het ronddragen daarvan in de lentemaand werd als-het-ware de welkomstgroet gebracht aan den zegenbrengende god van de lente. Dat die axamenta van de Salii waarschijnlijk in betrekking stonden tot de liederen van de fratres Arvales (akkerpriesters) schijnt nog een bewijs voor de nauwe betrekking van deze dienst op de oude natuurgod.
  • Coven: een van oorsprong Engelse term die duidt op een groep of 'kring' van heksen met meestal dertien leden.
  • Aleister Crowley 1875-1947 (Frater Perdurabo, meester Therion,...), bijzonder intelligent Engels occultist, schrijver, bergbeklimmer, onder meer lid van het magische genootschap The Order of The Golden Dawn, was de beruchtste magiër van de 20e eeuw, ook The Beast of Beest 666 genoemd. Samen met de kunstenares Frieda Harris ontwierp hij de Thoth Tarot, door velen beschouwd als een van de mooiste en diepzinnigste tarotdecks. Via zijn geschriften heeft hij heel wat geheimen van occulte genootschappen bekendgemaakt. In 1922 werd hij leider van de Ordo Templis Orientis, waar hij in 1912 lid van geworden was.
  • Czarownica: Pools voor vrouwelijke heks.
  • Czarownik: Pools voor mannelijke heks.

D

De Griekse goden; Diana en Hecate, Wenzel Hollar (1607-1677)
De Baxian of Acht Onsterfelijken zijn gelukssymbolen (geen goden) uit de taoïstische Chinese mythologie
De negen devas; Surya (zon op door twee paarden getrokken wagen, zie ook zonnewagen), Candra (maan, op een laag op de grond), Yama (rechter van de dood, op buffel), Varuna (water, op Hamsa), Indra (koning van de goden, op olifant Airavata), Kubera rijkdom, op paard), Agni (vuur, op ram), Rahu (eclips, op een werveling van wolken) en Ketu (komeet, op leeuw), tiende eeuw
Davidswastika
Dharmawiel
De tekens van de dierenriem afgebeeld in de Aurora consurgens, een manuscript uit de vijftiende eeuw
Les Propheties de M. Michel Nostradamus, 1555
Het symbool voor Awen uit de Keltische mythologie, een druïdistisch symbool
Duivelsaanbidding en kannibalisme bij de Zuid Amerika, Caspar Plautius, 1621
  • Daimon: wezens (δαίμων, daimôn) uit het Oude Griekenland. Plato omschreef ze als bovennatuurlijke wezens tussen sterfelijken en de goden, zoals minder belangrijke godheden en de geesten van dode helden. Een daimon was niet slecht, de christelijke studie demonologie zorgde in de westerse samenleving voor een ander beeld (zie demon).
  • Dansende Derwisjen: ook wel Draaiende Derwisjen, Mevlevi-orde of Mevleviye; aanhangers van een vorm van soefisme. Het dhikr-gebed ziet er oppervlakkig uit als door ronddraaiende bewegingen in extase te raken. Zie ook derwisj.
  • Davidster: een symbool dat in verschillende stromingen wordt gebruikt, bekend als symbool voor het jodendom. De Davidsster is een hexagram, het zijn twee driehoeken.
  • Davidswastika: een hexagram gecombineerd met de swastika.
  • De la démonomanie des sorciers: boek van Jean Bodin, een heksenjager. Uitgegeven in 1580. Zie ook demonologie.
  • Demon: een mythisch wezen dat tegenwoordig meestal als kwaadaardig wordt gezien. Oorspronkelijk was de Griekse daimon echter niet slecht.
  • Demonologie: de christelijke studie van demonen of het geloof daarin. Demonologie speelt een grote rol in de manier waarop in de westerse samenleving naar heksen, hekserij en aanverwante zaken wordt gekeken. Demonologie vond plaats op universiteiten die ook een rol speelden bij de processen rondom hekserij. Demonologie was erg belangrijk tijdens de heksenvervolgingen, de processen treden op in gebieden waar de 'misdaden tegen de goddelijke wil' beschreven waren. In Europa was de beschrijving niet eenduidig, zo spelen in Engeland vooral de gezellen een rol, terwijl op het vasteland vooral de sabbat en de wilde orgieën werden genoemd. In verschillende periodes wordt in hetzelfde gebied vaak op een andere manier gekeken naar maleficium, terwijl in eenzelfde periode weer anders gekeken wordt naar maleficium in verschillende gebieden. Publicaties zorgden soms voor massaprocessen, voorbeelden zijn de Malleus Maleficarum, De la démonomanie des sorciers, Disquisitiones Magicarum en Witchfinder General.
  • Derde oog: zie ook chakra.
  • Deosil: beweging met de wijzers van de klok mee.
  • Dertien:
  • Derwisj: een islamitische geestelijke die de gelofte van armoede heeft afgelegd. De derwisjen ontstaan in de 8e eeuw nadat de islam in contact is geraakt met Perzische godsdiensten en het hindoeïsme. Zie ook Dansende Derwisjen.
  • Devadasis: heilige tempelprostituees binnen het hindoeïsme. De meisjes waren gewijd aan de tempel vanaf jonge leeftijd, ze werden ze gezien als vrouwen van de godheid. Oorspronkelijk bedoeld om god te dienen, werden ze verwijderd van hun familie en ontvingen een uitstekende opleiding - bottukatal genaamd - die lange tijd kan duren. Devadasis leerden in het bijzonder de controle dans die diende als model Bharata Natyam. Er zijn verschillende soorten devadasis: Dattâ, Vikritâ, Bhrityâ, Bhâktâ (zie ook bhakti), Hritâ, Alankarâ en Gopikâ.
  • Deva: een verzamelnaam voor alle goddelijke of bovennatuurlijke wezens, en wordt gebruikt in het boeddhisme en het hindoeïsme. Het woord 'deva' is gerelateerd aan het Griekse 'Theos' en het Spaanse 'Dios', maar verwijst in het Pali en Sanskriet naar alle wezens die op een hoger bestaansniveau leven dan mensen. Tot de deva's behoren dus zowel engelen als goden als God en Brahma. Soms wordt ook de term devata gebruikt.
  • Dharma: de 'wezenlijke natuur van iets' of de 'natuurlijke wetmatigheid' die eraan ten grondslag ligt. Het concept komt voor bij alle religies die hun oorsprong hebben in India: de hindoereligies, het boeddhisme, jaïnisme en sikhisme.
  • Dharmawiel: een boeddhistisch symbool van dharma.
  • John Dee: leefde van 1527 tot 1608 en was wetenschapper, astronoom en wiskundige. Hij raakte betrokken bij alchemistische experimenten om geesten of engelen op te roepen. Dee schreef (onder andere) The Book of Enoch, de tekst werd in trance gedicteerd door Edward Kelly. Dee trok de horoscoop van Mary Tudor en werd onder Elizabeth I de koninklijke astroloog.
  • Diana: godin uit de Romeinse mythologie. Diana heeft aspecten die in drie belangrijke groepen te onderscheiden zijn: ten eerste de jacht, de vruchtbaarheid, de geboorte en de wilde natuur (Diana Venatrix); ten tweede, haar zachte kant als godin van de maan (Luna of de Griekse Selene), vaak ook voorgesteld als de licht-dragende Diana (Diana Lucifera); ten derde Trivia (Grieks: Hecate), Diana de heks, Diana Nemorensis, die wordt afgebeeld met een drievoudig lichaam.
  • Dierenriem: wordt ook wel zodiak genoemd. Het is een ongeveer 20 graden brede zone aan de hemelbol, waarbinnen de schijnbare banen van de zon, de maan en de planeten verlopen. In de astrologie wordt met twaalf tekens van de dierenriem (sterrenbeelden) gewerkt. In de vedische astrologie wordt met de siderische dierenriem gewerkt. Zie ook de Chinese zodiak.
  • Diergeest: de helper van een heks. Een diergeest wordt ook wel gezel genoemd, maar een gezel hoeft niet altijd een dier te zijn. Het grijpt terug op het geloof in natuurgeesten, dwergen, kabouters, elfen en faeries. Zwarte katten, salamanders, geiten, vleermuizen, uilen en slangen worden vaak genoemd als gezel van een heks. Ze worden soms opgesloten in flessen, ringen of stenen die als beschermend magisch object wordt verkocht. Ook sjamanen communiceren met de geesten van dieren.
  • Disquisitiones Magicarum: geschreven door Martín Del Rio (1593). De in Antwerpen geboren Del Rio werd door Philip II benoemd tot de Raad van Brabant. In Spanje werd Del Rio lid van de jezuïtenorde. De Disquisitiones Magicarum Libri Sex (Onderzoekingen naar Magie in Zes Boeken) was (op de Malleus Mallificarum na) het meest populair, zowel bij katholieken en protestanten. Del Rio vond het ontkennen van het bestaan van hekserij een vorm van ketterij. Het werk speelde een rol bij de Heksenprocessen van Salem en wordt in verband gebracht met de grootschalige heksenvervolgingen in de Zuidelijke Nederlanden.
  • Divinatie: de kunst van het ontdekken van verleden, heden en toekomst.
  • Divinist: een beoefenaar van divinatie. Een beroemd divinist is Nostradamus.
  • Dode Zee-rollen: een collectie handschriften van meer dan 900 documenten, inclusief ruim 200 handschriften van de Hebreeuwse Bijbel, de Tenach (het Oude Testament). Ze werden ontdekt tussen 1947 en 1956 in elf grotten in de buurt van de nederzetting van Qumran, een plaats aan de noordwestkust van de Dode Zee, ongeveer 12 kilometer ten zuiden van Jericho. De handschriften zijn geschreven in de Hebreeuwse, Aramese en Griekse taal. Ze dateren uit de periode ca. 250 vóór Christus tot ca. 50 na Christus. Waarschijnlijk zijn ze rond 68 na Chr. verstopt in de grotten. In Nederland richtte A.S. van der Woude in 1961 het Qumran Instituut aan de Faculteit Godgeleerdheid van de Rijksuniversiteit Groningen op. Dit instituut heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de studie van de Dode Zee-rollen.
  • Dolmen: megalitisch tafelvorm uit de jonge steentijd of bronstijd. Het is de benaming voor hunebedden in Frankrijk en Engeland, dolmens worden gezien als Keltisch grafmonument.
  • Donna di fuora: versmelting van fee en heks in Italië.
  • Drie: een getal. Zie ook driehoek, driehoorn, drievoudige godin, trigrammen en triade.
  • Driehoek: een figuur, de Davidster (ook wel het zegel van Salomon) wordt door twee driehoeken gevormd en de valknot door drie. Een driehoek is een trigram.
  • Driehoorn: teken van de god Odin, bestaande uit drie in elkaar gevlochten drinkhoorns.
  • Drievoudige Godin:
  • Druïde: priester, profeet en magiër bij de Kelten.
  • Druïdisme: er bestaat geen centrale druïdische theologie. Gemeen is de liefde voor de aarde, het is een animistisch geloof. Verschillende vormen van divinatie spelen een rol, zoals bomenkennis en kennis van runen. Ogham is een symbolische taal, die een boom verbindt met heen letter van het alfabet.
  • Duivel: zie satan.
  • Duivelaanbidding: aanbidding van de duivel.
  • Duivelsbezwering: zie exorcisme.
  • Duivelskunst: ander woord voor tovenarij.

E

Edda
De elf Korrigan met triskelion
Ema's in een shinto-schrijn in Japan
De ecliptica
Evenaar, steenbokskeerkring en kreeftskeerkring
Een prisma wodt gebruikt om elektromagnetische straling naar golflengte te scheiden
Excorcisme, Francisco Goya
Het exorcisme van de heilige Benedictus van Nursia, 1387
  • Eclips: de bedekking van een ster door een ander hemellichaam, wordt ook wel verduistering genoemd (zoals de zonsverduistering en maansverduistering). Zie ook ecliptica.
  • Ecliptica: de schijnbare jaarlijkse baan van de zon ten opzichte van de sterren aan de hemelbol. De 20 graden brede band van 12 (eigenlijk 13) sterrenbeelden waar de ecliptica doorheen loopt wordt de dierenriem of zodiak genoemd. De baan van de maan heeft een helling van meer dan 5° ten opzichte van de ecliptica, hierdoor kunnen zons- en maansverduisteringen alleen voorkomen als de maan in een "knoop" staat, de punten waar de ecliptica en het baanvlak van de maan elkaar snijden.
  • Edda: een aanduiding voor een verzameling literaire en mythologische werken uit het middeleeuwse IJsland, die zowel delen van de oude mythologische verhalen van Noordelijk Europa, als richtlijnen omtrent de poëtische overdracht ervan, bevatten. Er bestaan twee Edda's; de zogenaamde Poëtische Edda (ook wel Lied-Edda of Oude Edda) en de Proza-Edda (ook wel de Jongere Edda, geschreven door Snorri Sturluson). Er zijn meerdere speculaties over de titel. Het woord Edda betekent bijvoorbeeld overgrootmoeder in het Oudnoords. De Volsungssage, onderdeel van de IJslandse Edda, vertoont veel overeenkomst met die van het Nibelungenlied, zij het dat het verhaal in de eerstgenoemde versie zich afspeelt tegen het decor van de Germaanse godenwereld, terwijl de hoofdpersonen in het Nibelungenlied het christendom zouden zijn toegedaan.
  • Elf: in de veertiende eeuw werd het Oud Engelse elf vervangen door het Franse faerie en fey, het zijn dus gelijke benamingen. De termen worden door elkaar gebruikt. Zie voor meer informatie fee.
  • Edele Achtvoudige Pad: morele en ethische principes, dit pad leidt tot het Nirvana binnen het boeddhisme.
  • Eigene: zie diergeest.
  • Eko: magische formule uit het Semitisch taalgebied. Eko betekent "wees gegroet en kom naar voren". De formule wordt gebruikt om goden, godinnen, engelen of demonen op te roepen.
  • Ema: paardenbeeld, een houten tablet met voorgedrukte beeltenissen. De onbedrukte kant wordt met een persoonlijke boodschap beschreven. Ema's zijn te koop in boeddhistische of shinto tempels.
  • Elektromagnetische straling: zie ook ether.
  • Elementaal: een mythisch wezen dat is verbonden met een van de vier elementen uit de Oudheid. De beschrijving van dergelijke wezens duikt voor het eerst op in de alchemistische geschriften van Paracelsus. Traditioneel worden er vier types onderscheiden: gnomen of aardelementalen (ook wel aardgeest of kabouter), undines of waterelementalen (ook wel watergeesten), sylfen of luchtelementalen (ook wel luchtgeesten) en salamanders of vuurelementalen (ook wel vuurgeesten).
  • Elementsysteem: er zijn verschillende elementsystemen, bijvoorbeeld de Chinese, Indiase en Tibetaanse. Er bestaan westerse reeksen van vier, vijf en negen. Vuur, water, aarde, lucht, hout, metaal en ether zijn voorbeelden van elementen.
  • Eliphas Lévi: een magiër. Hij verbond de tarot aan het esotherische systeem van de kaballa. De vier kleuren staan voor de vier elementen en de vier letters van deheilige naam van god.
  • Elixer: drankje, waaraan doorgaans bepaalde magische of geneeskundige eigenschappen worden toegeschreven. Vaak was een elixer een mengsel van een aftreksel van kruiden of andere planten met bijvoorbeeld water, menselijke of dierlijke lichaamssappen (zoals bloed, urine, speeksel) of alcohol. Ook werden extracten van paddenstoelen gebruikt, alsmede metalen als goud en kwik. Zie ook levenselixer.
  • Engel: een geest uit de hemel, een hoger wezen dat de materie heeft overwonnen. In de tarot symboliseren de 4 aartsengelen de 4 elementen: vuur (Michael), water (Gabriel), lucht (Rafael) en aarde (Uriel). De Rooms-katholieke Kerk erkent engelen, zoals serafijnen en cherubijnen. Zie ook kerstengel. De Yezedi worden ook wel cult van engelen genoemd.
  • Engelenburcht: een monument in Rome. De burcht is het oorspronkelijke Moles Hadriani ("het gevaarte van Hadrianus"), het grote mausoleum van keizer Hadrianus, dat werd gebouwd tussen 135 en 139 onder leiding van de architect Decrianus. De Engelenburcht ontleent zijn naam aan een legende. Op kerstdag 590 hield Paus Gregorius I een grote plechtige kerkelijke optocht om God te smeken een einde te maken aan de pestepidemie. Bovenop het mausoleum verscheen de aartsengel Michaël. De engel stak zijn zwaard in de schede, wat betekende dat Gregorius' bede was verhoord en de strijd tegen de pestepidemie voorbij was. Paus Pius II liet op de plaats waar de aartsengel zou zijn verschenen een kapel bouwen. De Inquisitie gebruikte de Engelenburcht voor verhoren (bijvoorbeeld Alessandro Cagliostro en Josepho Francisco Borri).
  • Energie: een natuurkundige grootheid. Voorbeelden zijn zonne-energie en [[Heksenwoordenboek#W|wind
  • Energiepunt: zie ook chakra.
  • Epiklese: een woord afkomstig uit het Grieks dat "bijnaam" en "aanroeping" betekent. Het werd gebruikt om de heidense goden uit de Oudheid aan te roepen maar werd later het onderdeel van de christelijke liturgie waarin de Heilige Geest wordt aangeroepen.
  • Equator: zie evenaar.
  • Equinox: tweemaal per jaar zijn dag en nacht even lang, de zon staat recht boven de evenaar; de lente-equinox en herfstequinox. Ostara en Mabon zijn voorbeelden van jaarfeesten die plaatsvinden tijdens de equinox.
  • Erfelijke magie: het idee dat magische krachten overgegeven worden van generatie op generatie.
  • Esbat: viering van volle maan. Zie ook blauwe maan.
  • Esoterie: kennis die slechts voor ingewijden toegankelijk is, dit in tegenstelling tot exoterie.
  • Ether: een van de elementen. In het westen dacht men tot aan het begin van de 20e eeuw dat het de stoffelijke tussenstof was die voortplanting van licht en andere elektromagnetische straling mogelijk maakte.
  • Evenaar: een denkbeeldige lijn op het aardoppervlak in de vorm van een grootcirkel midden tussen de polen. De evenaar verdeelt de aarde in een noordelijk halfrond en een zuidelijk halfrond. De hemelevenaar verdeelt de sterrenhemel in een noordelijke en zuidelijke sterrenhemel. Op de evenaar (en het hele gebied tussen de keerkringen) staat de zon tweemaal per jaar precies recht boven de grond (in het zenit). Zie ook equinox.
  • Executie: het doden van de veroordeelde personen. Heksen belandden vaak op de brandstapel. Met een executie wordt de ter doodbrenging na een wettelijke veroordeling bedoeld. Het gebeurde ook dat heksen tijdens het proces (gevangenschap, ondervraging of proeven) de dood vonden, dus voor een veroordeling. Ook ketters kregen de doodstraf, hekserij werd gezien als ketterij sinds paus Johannes XXII het in 1320 toevoegde aan de lijst met ketterij. Straffen in de middeleeuwen waren vaak wreed. Levend koken was bijvoorbeeld een methode om de doodstraf te voltrekken die in de late middeleeuwen gebruikt werd. Wetten op hekserij werden na eeuwen ingetrokken, soms onder groot protest van de bevolking. Het parlement in Groot-Brittannië trok in 1736 tegelijkertijd de Schotse wet uit 1563 en de Engelse wet uit 1604 in. Niet langer werden mensen opgehangen voor contact met boze geesten, ze werden als oplichter of zwerver berecht. De Witchcraft Act (de reeks wettelijke verboden op hekserij in Groot-Brittannië) werd pas geheel opgeheven in 1951, en vervangen door de Fraudulent Mediums Act 1951. De oud Britse wetgeving is echter nog steeds van kracht in Israël, het is opgenomen in het juridische systeem van het Britse mandaat over Palestina (Israël werd onafhankelijk voor de wet werd ingetrokken in Groot-Brittannië). In de onafhankelijkheidsverklaring uit 1948 staat geschreven dat de staat binnen enkele maanden een grondwet zal voltooien. Dat is tot op heden niet gebeurd. In Malines werd in 1643 de laatste heks terecht gesteld, in Estland in 1699, in Ierland in 1711, in Denemarken in 1722, in Schotland in 1727 en in Oostenrijk in 1756. Dit waren niet per se de laatste sterfgevallen vanwege hekserij, maar de laatste executies die volgens de wet plaatsvonden. In Zwitserland was de laatste wettige executie in 1782, maar in het kanton Glarus werd marteling toegepast tot 1851. Het laatste officiële heksenproces in Europa vond plaats in Polen in 1792. In het katholieke Zuid-Amerika was de laatste officiële heksenexecutie in 1830.
  • Exorcisme: een bezwering gericht tegen slechte geesten, met de bedoeling deze uit een voorwerp, een lichaam of een plaats te verdrijven.
  • Exorcist: een geestelijke die het ritueel van exorcisme of duivelbezwering uitvoert.
  • Exoterie: kennis is voor iedereen verifieerbaar en toegankelijk, in tegenstelling tot esoterie.

F

"Fairies Looking Through A Gothic Arch", John Anster Fitzgerald (1823-1906)
De goede fee uit Assepoester, Gustave Doré (1832–1883)
Fetisjisme in Senegal, 1893
Italiaanse immigranten komen aan in Brazilië, de folkloristische gebruiken werden meegenomen
  • Fae: zie fee.
  • Faerie: zie fee.
  • Fairy: zie fee.
  • Fangshi: betekent 'personen die over technieken beschikken'. Beoefenaars van astrologie, geneeskunde en geomantie en verbonden aan de Chinese wu.
  • Fata: zie fee.
  • Faust:
  • Fay: zie fee.
  • Fee: in de veertiende eeuw werd het Oud Engelse elf (ook wel alf, alven) vervangen door het Franse faerie en fey, het zijn dus gelijke benamingen. In de Europese folklore zijn vele wezens aanwezig, zoals trollen, dwergen, kabouters, pixies, goblins, banshees, sidhe, leprechauns, fynodere, gruagach, urisk, korrigan en fuath. Zij (en nog vele andere varianten) worden allen gezien als het elfen- of feeënvolk. Gwyn ap Nudd en Oberon zijn elfenkoningen en Medb is elfenkoningin, zij laat mensen dromen. Het Duitse woord voor nachtmerrie is Albtraum. Er zijn veel overeenkomsten met Witte Wieven. Mensen konden naar het land van de feeën gelokt worden. Feeën dansen in cirkels (zie ook heksenkring), kunnen mensen ziek (of beter) maken, bewaken schatten en verruilen soms mensenkinderen voor een wisselkind. Verschillende kabouters of elfen worden in verband gebracht met de kerstman en het kerstfeest, dan wel joelfeest (bijvoorbeeld de julenisse en kerstelf). Een fee kan een gezel zijn. Er zijn verschillende verklaringen over hun herkomst, bijvoorbeeld voorouderlijke geesten, spoken en heidense goden. In de folklore is het onderscheid tussen feeën en heksen niet altijd even duidelijk, zie ook donna di fuora en tocadura de brujas. Een heks wordt ook wel feeks genoemd. Morgana le Fay komt voor in de Arthurlegenden, haar naam kan worden vertaald met de fee Morgana en haar Italiaanse naam is Fata Morgana, ons woord voor luchtspiegeling. Vrouw Holle heerst over de alven en kabouters, de witte wieven en dwaallichtjes . De moerasvrouw is een soort heks of tovenares en de tante van de elfen; ze lokt mensen naar haar moeras en heerst over de onderwereld.


  • Feeks: een heks.
  • Fernybloem: een magische plant uit de Slavische en Baltische mythologie. Volgens de Letse en Estische traditie bloeit de plant alleen op de avond van de Jāņi (middernacht, van 23 op 24 juni). Degene die de plant vindt, zal door de varen groot geluk krijgen. Op deze bijzondere nacht kwamen heksen bijeen (heksensabbat), openden de gouden schatten, was de magische kracht van kruiden aanwezig en bloeiden de gouden varens. Zie ook het varenzaad dat in Nederland bekend is.
  • Fetisj: een natuurlijk voorwerp dat wordt verondersteld om bovennatuurlijke bevoegdheden te hebben, of in het bijzonder een ding dat door mensen is gecreëerd dat macht over mensen heeft.
  • Fetisjisme:
  • Fetisjist: een aanhanger van fetisjisme.
  • Fey: zie fee.
  • Filosofie:
  • Filosoof:
  • Folklore: ook wel volkscultuur; de overgeleverde gewoonten, rituelen, zeden, liederen, dansen, handwerk, eetgewoonten, architectuur, verhalen, klederdracht, gelovige en magische voorstellingen van een volk.
  • Folklore Society: een organisatie (opgerichtin 1878), gericht op de studie van folklore.
  • Folklorist: een kenner van folklore.
  • Folterstoel: zie martelstoel
  • Fordodha: een heks.
  • Dion Fortune: geboren als Violet Mary Firth (1890), nam de naam van het familiemotto aan (Deo, non Fortuna). Ze was lid van de Golden Dawn en richtte een loge van het Theosofisch Genootschap op. Ze richtte lter de Fraternity of the Inner Light op. Ze schreef vele occulte werken en benaderde magie en hermetische concepten vanuit de psychologie van Freud en Jung. Haar werk zorgde voor nieuwe belangstelling in de verhalen over koning Arthur en andere werken uit de Britse mythologie.
  • Futhark: een runen-alfabet met 24 runen of staven.
  • Frøblót: viering van de volle maan in januari, zie ook blót.

G

De heks Jennet stookt haar gezel (of diergeest), de zwarte kat Tib, op om haar slachtoffer aan te vallen in The Lancashire Witches, 1612
Houtsnede van een oude vrouw, die haar imps voert
De grafheuvels van Gamla Uppsala, Carl Johan Billmark (1804–1870)
Postzegel uit 1982 ter ere van het 400-jarig bestaan van de Gregoriaanse kalender
Grimoire uit 1760
Symbool voor de "Gehoornde God"
Symbool van drie maanfasen, de wassende maan, de volle maan en de afnemende maan
  • Galdr:
  • Galster: Middelhoogduits voor zang of betovering.
  • Galsteren: Duits voor hekserij.
  • Galsterweib: Duits voor een heks.
  • Gardneriaanse traditie: de leer naar het Book of Shadows van Gerald Gardner.
  • Gautama Boeddha: de eerste boeddha. Siddhartha Gautama (Sanskriet, Pali: Gotama Boeddha) was een spirituele leider die (volgens de historische wetenschap) waarschijnlijk leefde rond 6 eeuwen voor Christus, van 563 tot ca. 483 v.Chr. in Nepal.
  • Geest: een van de elementen in het elementsysteem van de wicca. De geest staat voor een verborgen dimensie van de gewone wereld. Met geest wordt ook wel een soort spook bedoeld. Zie ook diergeest. Het christendom kent de 'Heilige Geest'.
  • Geestenwereld: een wereld die naast de fysieke wereld bestaat, een magische wereld.
  • Gehoornde God: wordt samen met de Grote Moeder als god aanbeden. De Gehoornde God werd door het christendom gedemoniseerd (zie demonologie) en werd zo tot een soort duivel gemaakt. Er zijn verschillende Gehoornde Goden, zoals Cernunnos en Bafomet. De Gehoornde God is een van de aanvoerders van de Wilde Jacht.
  • Geografische polen: de noordpool en zuidpool, zie pool.
  • Geomagnetische polen: zie pool.
  • Geomantie:
  • Gerald Gardner (1884-1964) wordt door velen beschouwd als de vader van wicca, de moderne hekserij. Hij was sterk beïnvloed door het werk van antropologe Margaret Murray en haar ideeën over de 'Oude Religie'. Nadat in Groot-Brittannië de wet tegen hekserij was ingetrokken publiceerde hij in 1954 het boek Witchcraft today', dat de basistekst zou worden van de moderne hekserij.
  • Germanen:
  • Gezel: de helper van een heks in de vorm van (de geest) een dier of faerie, zie ook diergeest. Tijdens de vroegmoderne periode in Europa werd het geloof in gezellen door de christelijke kerk als relatie met demonische geesten gezien.
  • Glazen bol: wordt ook wel kristallen bol genoemd, zie ook kristalkijken.
  • Gnosticisme: Palestijnse cult uit de eerste eeuw.
  • Gnosis:
  • Goeroe:
  • Gouden Dageraad:
  • Grafheuvel: een heuvel waar een persoon, as of lichaamsdelen in begraven zijn. Een grafheuvel is een door mensen opgeworpen heuvel (vaak op een natuurlijke verhoging in het landschap). De opbouw van de heuvel maakt het mogelijk de verschillende bouwfasen van de heuvel te onderscheiden. Grafheuvels komen wereldwijd voor. Er zijn uitzonderlijke grafgiften en urnen teruggevonden. Er zijn veel verschillende typen grafheuvels, waarbij soms een bouwsel in de heuvel aanwezig is. De bouwsels zijn van hout of stenen en (de resten hiervan) zijn nog te herkennen bij archeologisch onderzoek. Een koergan is een type grafheuvel. Ook dolmens en hunebedden worden wel gezien als grafmonument.
  • Gregoriaanse kalender: paus Gregorius XIII heeft in 1582 met de bul Inter gravissimas een kalenderhervorming doorgevoerd. Door het weglaten van 10 dagen werd het begin van de lente teruggebracht tot 21 maart. De weekdagen liepen zonder onderbreking door, op donderdag 4 oktober volgde vrijdag 15 oktober.
  • Grimoire: een boek met magische spreuken, toverformules, aanroepingen, symbolen, rituelen en dergelijke. Zie ook toverboek.
  • Grýla: een figuur uit de folklore van IJsland, speelt een belangrijke rol tijdens de kerstperiode. Haar naam wordt in de Proza-Edda genoemd. Met haar derde echtgenoot Leppalúði, hun zonen en hun huisdier (de grote zwarte Kerstmiskat) woont ze in de bergen. Ze neemt stoute kinderen mee in haar zak, om deze later op te eten. Ook de kerstmiskat eet kinderen, die geen nieuwe kleren hebben gekregen als cadeau.
  • God:
  • Godheid: een god of godin.
  • Godin: een vrouwelijke god.
  • Godentriade:
  • Godsoordeel:
  • Grote Arcana: 22 troeven uit de tarot. De Dwaas, De Magiër, De Hogepriesteres, De Keizerin, De Keizer, De Hiërofant, De Geliefden, De Zegewagen, Kracht, De Kluizenaar, Het Rad van Fortuin, Gerechtigheid, De Gehangene, De Dood, Gematigdheid, De Duivel, De Toren, De ster, De Maan, De Zon, Het Oordeel en De Wereld. De kaarten van de Kleine Arcana lijken veel op die van het huidige kaartspel. De Dwaas is de enige kaart uit de Grote Arcana die in het huidige kaartspel (als joker) werd overgenomen.
  • Grote Moeder, ook gewoon Godin genoemd is een van de twee godheden die in de moderne wicca aanbeden worden samen met de Gehoornde God. Vrouwen worden in deze vorm van hekserij geëerd als belichaming van de Godin. Ook het ontstaan van hekserij wordt soms gezocht in matriarchale tijden toen vrouwen heersten doordat zij maatschappelijk de belangrijkste rollen vervulden. Daar kwam pas een einde aan door de mannelijke god van latere paternalistische monotheïstische religies. In rituelen van de wicca spelen priesteressen de rol van de Grote Moeder en worden zo met haar verenigd. De Grote Moeder wordt geïdentificeerd met de Natuur, zij is de levensbrenger en de schepper, maar zij vernietigt ook. Volgens de dichter Robert Graves bezit zij drie dimensies die corresponderen met drie fasen van de maan: de wassende maan, de volle maan en de afnemende maan. Zij vormt zo een drieëenheid en haar drie dimensies zijn verbonden met de godinnen Artemis -of Diana- (wassende maan), Selene (volle maan) en Hecate (afnemende maan).
  • Gullveig: godin uit de Noordse mythologie. Gullveig kon spá 'volu vel spá' 'volva goed in spá' (voorspellen). Ook wordt zij het plezier van kwade vrouwen genoemd, wat suggereert dat zij een heks, fordodha, was.
  • Gwyn ap Nudd: een elfenkoning, hij heerst over de onderwereld en is aanvoerder van de Wilde Jacht.

H

Handfastingceremonie tijdens beltane
Feeën dansen in een ring bij een heuvel, houtsnijwerk uit de zeventiende eeuw
Hemelschijf van Nebra
Bij de heksenprocessen van Belvoir (Engeland) ging het over het hebben van gezellen of diergeesten, ca. 1619
Afbeelding van Jacques de Gheyn in het Staatlich Museum, Berlijn
De heksentoren op het wapen van Burg (bij Magdeburg)
Herne the Hunter, ca. 1840
Hexagram uit Nepal, twee in elkaar geweefde driehoeken (de vorm van de Davidster) met Ohm
Horoscoop
Hunebedbouwers (reuzen) volgens Johan Picardt, 1660
  • Halloween: zie ook korrigan.
  • Handfasting:
  • Hatha yoga: een fysieke yogavariant die voor het grootste deel bestaat uit de beoefening van lichaamshoudingen (asana's) en ademhalingstechnieken (pranayama).
  • Hátíðir: benaming voor een feestdag van de asatru. Hátíðir betekent hoge tijd, getij, periode of seizoen. In Oud Hooggermaans is de term diu hôha gezît, in het Duits betekent Hochzeit huwelijk. In de Rooms-katholieke Kerk wordt de term Hoogfeest gebruikt.
  • Häxa: Zweeds voor heks. Ormhäxan is een slangenheks.
  • Hecate: zie Hekate.
  • Heimdal: een zonnegod uit de Noordse mythologie.
  • Hekate: godin van de onderwereld uit de Griekse mythologie. In de Keltische mythologie is Cailleach haar tegenhangster en bij de Germanen was dit Vrouw Holle.
  • Heks: een persoon die hekserij gebruikt, dan wel iemand die daarvan wordt beschuldigd. Een heks kan zowel man als vrouw zijn, maar meestal wordt met het woord heks een vrouw bedoeld. In andere landen wordt soms een andere benaming gebruikt voor een mannelijke, dan wel vrouwelijke heks. Er zijn ook specifieke benamingen voor een bepaalde kunst, die door de heks wordt uitgeoefend. Er wordt soms onderscheid gemaakt tussen witte heksen en zwarte heksen. Soms is het verschil tussen heksen en feeën niet duidelijk, een heks wordt ook wel feeks genoemd. Zie ook donna di fuora en tocadura de brujas.
  • Heksenaltaar: zie altaar.
  • Heksendokter:
  • Heksenhamer: zie Malleus malificarum.
  • Heksenbezem: zie bezem.
  • Heksenjacht:
  • Heksenjager: personen met een persoonlijke queeste tegen heksen. Voorbeelden zijn Heinrich Kramer, Jacob Sprenger, Jean Bodin en Matthew Hopkin.
  • Heksenkring: een kring van paddenstoelen. De kring kan ook uit iets anders bestaan en wordt ook wel rond de sorcière, cercels de fées, fairy ring of feeënkring genoemd. Het heeft ook de betekenis van een magische kring; als je hier eenmaal binnen was, was het moeilijk de kring te verlaten. Volgens de folklore zouden er heksen, feeën, kabouters of katten dansen. Een coven wordt ook wel 'kring' van heksen genoemd.
  • Heksenkruid: (circaea) is naar Circe genoemd.
  • Heksenkunst:
  • Heksenmeester: (engels: warlock)
  • Heksenproces: processen tegen van personen die heksen zouden zijn. Dit kan tegen een individu zijn, maar er zijn ook vele massaprocessen bekend. De meeste heksenprocessen vonden plaats in Duitsland, Zwitserland, Frankrijk en het gebied van de Benelux. Bekende voorbeelden zijn de processen van Jeanne d'Arc, Gilles de Rais, Gauillaume Adeline (Frankrijk). In Duitsland zijn onder andere de processen in Ravensburg (1484), Würzburg, Bamberg, Eichstött, Württemberg, Wiesensteig, Ellwangen en Ellwangen bekend. Ook bekend is het proces tegen Katharina Kepler, de moeder van Johannes Kepler (een bekend astroloog). In Bamberg werd het 'Malefitz Haus' gebouwd, ter ondervraging en marteling van verdachten. Zie ook heksentoren. In Scandinavië (ca. 15000 vervolgingen) zijn de processen in Denemarken (aangewakkerd door een lutherse bisschop van Zeeland), het proces tegen Ana Pedersdotter (Noorwegen), de processen in Stockholm, Jønkøping en Vadstena (Zweden) bekend. Ook in Finland en IJsland vonden heksenprocessen plaats. In Groot Brittannië waren de getallen ongeveer gelijk aan die van Scandinavië, maar de populatie was er dubbel zo groot. Ook in Oost-Europese landen kwamen heksenjachten voor. In New England (Amerika) zijn de heksenprocessen van Salem bekend.
  • Heksenprocessen van Salem: in het Amerikaanse Salem werden 19 mensen terecht gesteld en geëxecuteerd, meer dan 150 werden beschuldigd en gevangengezet. De bezittingen van veroordeelde heksen werden in beslag genomen door de overheid (vaak al voor het proces geconfisqueerd). Als veroordeelde heksen werden ze geëxcommuniceerd door de kerk en zodra de dode lichamen van de galg waren gehaald, werden ze zonder enig ceremonieel in ondiepe graven gegooid. De heksenjacht en de processen eindigden in januari 1693. De mensen die in de gevangenis zaten op beschuldiging van hekserij werden pas in mei 1693 tegelijk vrijgelaten. Op 17 december 1711 werd een bedrag van 578 pounds en 12 shillings beschikbaar gesteld om te verdelen onder diegenen die de processen overleefden en onder de nabestaanden van de ter dood veroordeelden. De meeste verdachten kwamen niet uit Salem, maar uit het toenmalige Salem Village (waarvan de naam later in Danvers werd verander). Pas op 31 oktober 2001 werd een resolutie getekend (door gouverneur Jane Swift), meer dan driehonderd jaar later werden de slachtoffers van de heksenjacht onschuldig verklaard. In Salem is nu het Witch Museum.
  • Heksenproef: een test om te 'bewijzen' dat iemand een heks is. Bekend is de waterproef, waarbij een persoon gebonden in het water wordt gegooid. Als men bleef drijven, was men een heks. Als men zonk (verdronk), was men onschuldig. Ook het wegen op een heksenwaag is een middel.
  • Heksensabbat: zie sabbat.
  • Heksenstoel: zie martelstoel.
  • Heksentest: zie heksenproef.
  • Heksentoer: zeer zwaar/moeilijk werk of toverij.
  • Heksentoren: de benaming voor een toren die (voornamelijk tijdens de heksenvervolgingen) als gevangenis werd gebruikt. De torens komen voor in Duitsland en Zwitserland en waren vaak onderdeel van een Middeleeuwse stadsmuur. De Hexenturm van Burg (bij Magdeburg) bleef tot 1846 als vrouwengevangenis in gebruik. In Polen worden de bouwwerken Baszta Czarownic genoemd, bijvoorbeeld die in Slupsk.
  • Heksenvervolging: zie heksenproces.
  • Heksenwaag: een weegschaal waarop personen werden gewogen die van hekserij verdacht werden, men geloofde dat heksen een zeer laag lichaamsgewicht hadden (dit speelt ook bij de waterproef. De heksenwaag van Oudewater is erg beroemd.
  • Heksenwerk: zeer zwaar/moeilijk werk of toverij.
  • Hekserij: zie ook wiccian.
  • Hel: godin uit de Noordse mythologie, zij heerst over Niflheim en Helheim (de onderwereld). In het christendom wordt de term hel ook gebruikt, maar met een andere betekenis.
  • Heliocentrisme: een theorie; gaat ervan uit dat de zon het middelpunt van het universum is, waar alles om heen draait, of het middelpunt van het zonnestelsel, waar de planeten omheen draaien. In 1633 dwong de inquisitie Galileo Galilei tot het afzweren van het heliocentrisme en de stelling dat de aarde in het universum niet stilstaat.
  • Hemel:
  • Hemellichaam:
  • Hemelgewelf:
  • Hemelschijf van Nebra: bronzen schijf met goud ingelegd. Deze hemelschijf werd gevonden in Nebra (Duitsland), nabij het observatorium van Goseck en komt uit de zestiende eeuw voor Christus. Op de hemelschijf worden de maan, de zon en diverse sterren (waaronder de Pleiaden) weergegeven.
  • Herbalisme:
  • Herbalist:
  • Herfst:
  • Herfstequinox: zie equinox. Tijdens de herfstequinox wordt mabon gevierd.
  • Hermes Trismegistus: Egyptisch priester, de Corpus Hermeticum wordt wel aan hem toegeschreven.
  • Hermetic Order of the Golden Dawn: in 1888 opgericht door drie leden van de Metselaars-Rozenkruiseafdeling in Anglia. Tot de dood van Helena Blavatsky was er een vriendschappelijke alliantie met het Theosofisch Genootschap. De Golden Dawn Second Order: de Red Rose en het Cross of Gold, was gebaseerd op de legende van Christian Rosencreutz. Dit was gebaseerd op het systeem van Eliphas Lévi; de planeten beïnvloeden mensen via de vloeistof van dierlijk magnetisme (astraal licht). De Golden Dawn versplinterde in de Isis-Urania Tempel (christelijk mystieke organisatie), de Stella Matutina, de Alpha en Omega en het heidense A.A. (aangevoerd door Aleister Crowley). De Hermetic Order voegde de tekens van de dierenriem en planeten toe aan de 22 paden van de kaballa in de tarot zoals ontworpen door Eliphas Lévi.
  • Hermetisme: doctrines, praktijken en het geheel van geloofsovertuigingen afgeleid van een aantal Griekse teksten uit Alexandrië (eerste tot derde eeuw na Christus).
  • Hermetische kabbala: zie Kabbala.
  • Herne: zie Herne the Hunter.
  • Herne the Hunter: een god, partner van de Godin binnen het neopaganisme.
  • Hexagram: figuur bestaande uit 6 lijnen, wordt o.a. gebruikt in de I-Tjing. De Davidster is een hexagram.
  • Hexe: Duits voor vrouwelijke heks.
  • Hexer: Duits voor mannelijke heks.
  • Hexermeister: Duits voor heksenmeester.
  • Hindoeïsme: komt voor uit het vedisme. Er bestaat maar één enkel wezen; Brahma.
  • Homeopatische magie: een vorm van magie met als belangrijkste principe de wet van gelijksoortigheid.
  • Horoscoop:
  • Hunebed: een megalitisch bouwwerk uit de steentijd (het neolithicum). Het wordt gezien als grafmonument. Reuzen of Hunnen werden gezien als bouwers van de hunebedden, de bouwsels worden ook wel Huyne- of Hunnebedden en Hunnebergen genoemd. Oorspronkelijk waren de bouwsels met een heuvel bedekt. De benaming voor hunebedden in Frankrijk en Engeland is dolmen, dolmens worden gezien als Keltisch grafmonument. Zie ook grafheuvel.
  • Hout: een van de elementen uit het Chinese elementensysteem.
  • Hoodoo: een vorm van magie. Hoodoo wordt nog wel eens verward met voodoo; voodoo is echter een religie terwijl Hoodoo een vorm van magie is zonder een duidelijke religieuze achtergrond.
  • Hygieia: de Griekse godin van gezondheid, properheid en hygiëne. Zij werd vereenzelvigd met de maan. De cultus van Hygieia werd lokaal gevierd vanaf de 7e eeuw v.Chr., maar begon ze zich pas echt verspreiden over Griekenland nadat het orakel van Delphi haar had erkend (dit was nadat een pestepidemie Athene had geteisterd tussen 429 en 427 v.Chr.).
  • Hypatia: wordt gezien als eerste slachtoffer van de christelijke heksenvervolging, haar moord past binnen het decreet van keizer Constantius II. Vanwege de vooruitstrevende en wetenschappelijke manier van denken en doen werd zij in 415 in stukken gereten door een menigte christenen.

I

Imbolc; mensen met vuur lopen in cirkels rond figuren van de Green Man en Jack Frost, die met elkaar in gevecht zijn
De incantatie uit The Lancashire Witches, 1612
De trigrammen in de I-Tjing
  • Idool: een persoon of voorwerp (vaak een beeld of afgodsbeeld, zie ook afgod) dat wordt aanbeden als het ware een godheid.
  • Ilmarinen: smid uit de Finse mythologie. Ilmarinen is de maker van de sampo; een wondervoorwerp dat wordt gemaakt voor Louhi, die in ruil haar dochter belooft.
  • Imbolc: een van de vier belangrijke festivals uit de prechristelijke Keltische kalender, geassocieerd met een vruchtbaarheidsritueel. Imbolc wordt conventioneel gevierd vanaf de vooravond van 1 februari en was gewijd aan de vruchtbaarheidsgodin Brigit. Het werd vervolgens opgenomen als Ierse St. Brigit's dag en als de slotdag van het festival Maria Lichtmis. In recentere tijden wordt het gevierd als een vuurfeest, een van de acht jaarfeesten.
  • Incantatie: een betovering of bezwering door gezang, ook wel toverspreuk.
  • Inquisitie: een in 1227 ingestelde religieuze rechtbank met de taak om ketters, heksen en heidenen op te sporen en te berechten. De inquisitie kreeg in 1252 ook het recht om verdachten te folteren. De wereldwijde inquisitie werd in 1542 gecentraliseerd als de Congregatio Romanae et Universalis Inquisitionis. In 1908 veranderde dit in het Sanctum Officium en in 1965 in de Congregatie voor de Geloofsleer. William Levada volgde Joseph Alois Ratzinger op als prefect, toen Ratzinger tot paus werd benoemd in 2005. Zie ook Malleus Maleficarum.
  • Inquisitionele procedures: wereldlijke en kerkelijke gerechtshoven van Europa namen dit systeem aan, het verschilde van de procedures van berechting van een crimineel.
  • Indiase astrologie: wordt ook wel vedische astrologie genoemd. Zie ook astrologie.
  • Irminsul: een belangrijk heiligdom voor de Saksen van de achtste eeuw na Christus. met vermoedelijk grote symbolische betekenis. Het wordt genoemd en summier omschreven in de Annales regni Francorum, de Translatio St. Alexandri van Rudolf van Fulda en in de Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum (Boek I, hoofdstuk 8) van Adam van Bremen. Beide laatsten gebruiken exact dezelfde woorden en beschrijven de Irminsul als een grote, opgerichte houten stam die volgens de Saksen de gehele wereld ondersteunde. De Irminsul werd door Karel de Grote in zijn oorlog tegen de Saksen in 772 verwoest. Men vergelijkt de Irminsul wel met Yggdrasil.
  • Isis: godin van de natuur en vruchtbaarheid.
  • Islam: een Abrahamitische religie.
  • I-Ching: zie I-Tjing.
  • I-Tjing: systeem van divinatie (met het werpen van munten) binnen het taoïsme en boeddhisme. Het boek bestaat uit 64 zeslijnige figuren (hexagrammen), die elk zijn opgebouwd uit twee trigrammen. De I-Tjing wordt ook wel orakelboek genoemd.

J

De Chinese jaardieren rond een driehoek met lotuszit
Ornament van marmer in een jaïnistische tempel
Jólablót
De joker
Pardoes, de tovernar, met kristallen bol
  • Jaardier: een teken in de Chinese astrologie, per dier zijn er vijf types die gerelateerd zijn aan de vijf elementen uit het Chinees elementensysteem. Het jaardier wordt ook wel Chinees teken genoemd. De rat, de os, de tijger, het konijn, de draak, de slang, het paard, de geit, de aap, de haan en het varken zijn jaardieren.
  • Jaarfeesten, ook wel sabbat genoemd, zijn acht feesten in de heksentraditie. Vier ervan zijn nog in de moderne kalender terug te vinden. Bekende ontmoetingsplekken zijn de Brocken in de Harz, de stad Wijk bij Duurstede, Kyöpelinvuori en Blåkulla. Zie ook esbat. De jaarfeesten lijken soms erg op de blót die in de noordse traditie voorkomen. Er zijn vele benamingen voor de feesten. In Witchcraft Today wordt de Novemberavond (Allerheiligen), Februariavond, Meiavond en Augustusavond beschreven. Een ander feest is dat van Bridget (1 februari). Na de kerstening werden andere feesten op deze dagen geïntroduceerd, zoals Maria Lichtmis en Sint-Pieter.
  • Jaïnisme: een oude Indiase religie.
  • Jāņi: magische nacht in Slavische landen (23 op 24 juni), gaat tot ver in de Oudheid terug. Oorspronkelijk was het een religieuze ceremonie in verband met de viering van de zomerzonnewende (midzomerfeest), die gebaseerd is op Keltisch-Germaanse of Keltische traditie. De christelijke kerk probeerde het heidense festival te onderdrukken en wijdde de 24e aan Johannes de Doper. Toch bleven enkele rituelen bewaard tot vandaag de dag, zoals springen over het vuur of kransen in het water gooien, het werd een deel van de populaire folklore. Zie ook fernybloem.
  • Jhankaris: sjamanen in Nepal.
  • Jezuïten: een Rooms Katholieke religieuze orde die in 1534 in Parijs werd opgericht door een groep studievrienden rond Iñigo Lopez de Loyola, beter bekend onder zijn Latijnse naam Ignatius van Loyola. De sociëteit werd opgericht ten tijde van de Contrareformatie, de beweging die de Reformatie moest tegengaan.
  • Jezus:
  • Jodendom: een Abrahamitische religie. Het is één van de vroegst ontstane monotheïstische godsdiensten.
  • Joelfeest: zie jólablót.
  • Joelbok: de letterlijke vertaling voor de Finse en Zweedse (joulupukki en julbocken) woorden voor kerstman.
  • Johannes de Doper: ook wel Sint Jan genoemd, de viering van zijn naamdag (24 juni) kwam in de plaats van het midzomerfeest, bijvoorbeeld jāņi.
  • Johannes XXII: was paus van 1316 tot 1334, hij voegde hekserij toe aan de lijst met ketterij (1320). Hij was de tweede en belangrijkste van de reeks pausen die te Avignon verbleven, en één van de weinige pausen die ooit van ketterij werd beschuldigd.
  • Jólablót: viering van de winterzonnewende (midwinterfeest), zie ook blót.
  • Joker: wordt ook wel zot, dwaas of nar genoemd, van oorsprong is het de grappenmaker aan het hof. De joker is de enige kaart uit de Grote Arcana van de tarot die in het huidige kaartspel werd overgenomen (de Zot). Er is soms een Rode Joker en Zwarte Joker. De joker is ook een modern symbool (jokerteken; de twee bekendste zijn * en ?). De joker speelt ook een rol bij enkele volksdansen en volksfeesten, zoals carnaval. De zotskolf is de staf van een zot.
  • Jongere Edda: zie Proza-Edda.
  • Joulumuori: de vrouw van Joulupukki, kan vertaald worden met Oude Vrouwe Kerst (of jólablót).
  • Joulupukki : Fins voor de kerstman, zijn vrouw heet Joulumuori. Anders dan bij de Amerikaanse kerstman is zijn werkplaats niet op de Noordpool of in Groenland, maar op de berg Korvatunturi in Fins Lapland. Deze kerstman komt niet door de schoorsteen, maar klopt op de deur en vraagt of er brave kinderen zijn (onkos täällä kilttejä lapsia?). Joulupukki wordt geholpen door joulutonttu. De Zweedse benaming is julbocken, de woorden kunnen worden vertaald met kerstbok. Zie ook jólablót.
  • Joulutonttu: een kabouterachtig wezen dat Joulupukki helpt. Het is vergelijkbaar met de jultomten, elf en kerstelf.
  • Julbocken: Zweeds voor de kerstman, maar wordt ook wel jultomten genoemd. De Finse benaming is julbocken, de woorden kunnen worden vertaald met kerstbok. Zie ook jólablót.
  • Jultomten: Zweeds voor kerst-kabouter, zie ook elf, kerstelf, julbocken en jólablót.

K

Boom des Levens in het Hermetische Kabbala
Een kelk en een slang (de kom van Hygieia) op een uithangbord van een apotheek in Spanje
Viering van kerst met een traditioneel lied voor de julenisse (een kerstelf) in het Vesterheim Norwegian-American Museum in Decorah, Iowa
Een kerstengel en kerstboom, 1912
Motanky-engel; een kerstelf (een amulet) uit de Oekraïne. De naam komt van het Oekraïense werkwoord voor "winden". Soms wordt een halo toegevoegd
De Weihnachtsmann in Duitsland, 1931
Père Noël of de kerstman, 1875
De ketel van een Bahia tovenaar in het Museo de las Culturas Aborigenes, Ecuador
De Ketel van Gundestrup
Kompasroos met de windrichtingen
Het ritueel van kukeri, Razlog
Krampussen, Salzburg
Stilleven met kristallen bol, 1625
Kristalkijken (met een magische spiegel) op een kaart voor Halloween, 1904
  • Kaartspel: een spel met kaarten, tegenwoordig vaak met 52 kaarten. De kaarten worden onderverdeeld in vier soorten, kleuren genoemd, van elk 13 kaarten. De schoppen en klaveren (zwaarden en staven) zijn zwart en de harten en de ruiten (kelken en pentakels) zijn rood, maar het zijn niet deze fysieke kleuren, maar de soorten die met kleur aangeduid worden (er bestaan ook kaartspellen waarbij elke soort een eigen kleur heeft). Elke soort kent een 2 tot en met een 10, een boer (of "zot"), een vrouw (of "dame"), een heer (of "koning"), een aas. De kaarten lijken erg op de Kleine Arcana van de tarot. De joker (De Dwaas) is de enige kaart van de Grote Arcana die werd overgenomen, soms zijn er een Rode Joker en Zwarte Joker aanwezig. Zie ook kartomanie.
  • Kabbala: een vorm van joods mysticisme. Een belangrijk geschrift is het Sepher Yetzirah, ongeveer tweeduizend jaar geleden geschreven in Babylonië. De Boom des Levens is een belangrijk symbool, zie ook levensboom.
  • Kabbalist: aanhanger van de Kabbala. Bekend zijn Marsillio Ficino (1433-1499), Giovanni Pico Della Mirandola (1463-1494) en Giordano Bruno (1548-1600). Bruno werd door de Inquisitie in Rome tot de brandstapel veroordeeld. Marsilio Ficino's belangrijkste werk was zijn verhandeling over de onsterfelijkheid van de ziel, Theologia Platonica de immortalitate animae. In 1489 werd Ficino door paus Innocentius VIII beschuldigd van magie en er was een goed onderbouwde verdediging nodig om hem een veroordeling wegens ketterij te doen ontlopen. De Oratio de hominis dignitate (Oratie over de waardigheid van de mens) is de nooit gehouden rede van Giovanni Pico della Mirandola, het werd indertijd verhinderd door de Katholieke Kerk.
  • Kabouter: mythisch wezen dat in de folklore voorkomt, soms als helper en in andere gevallen als bedreiging voor de mens. Er zijn verschillende typen kabouters. Kabouters worden in Nederland ook wel alf, alven, alverman, auvelmannetjes, auvelemenkes, auverman, eviemannetje, gnoom, havermannetje, hetsemannetje (Limburg), kabaatermanneke, kobold, nachtwerkertjes, til (De Peel), witje (vrouwtjeskabouter), de zwarten en witten (zoals de svartalfer en ljòsálfar), ierdmantsjes (Friesland), owermennekes of outermannetjes genoemd. De kabouter behoort tot het elfen- of feeënvolk. Het is een aarde-elementaal. Er zijn vele theoriën over kabouters, zo zouden kabouters de geesten van de voorouderen zijn of van reuzen. Het woord kabouter zou afgeleid zijn van het Duitse kobold of mogelijk van het Romeinse 'kuba-walda', hetgeen 'huisbewaarder' betekent. De wezens spelen in veel landen een belangrijke rol tijdens kerst/winterzonnewendefeesten. Zie kerstelf.
  • Kalender: zie Heksenwoordenboek#zonnekalender en maankalender. De meeste maankalenders zijn eigenlijk lunisolaire kalenders, waarin de maanden worden bijgehouden aan de hand van de maan, maar toch worden gecorrigeerd om aan te sluiten op een tropisch jaar.
  • Kalevala: nationaal epos uit Finland, opgesteld uit volkspoëzie uit de mondelinge overlevering. De Kalevala begint met een scheppingsverhaal, waarin hemel, aarde, zon en maan ontstaan uit eendeneieren die zijn gelegd op de knie van Ilmatar. In de eerste zang verschijnt ook Väinämöinen ten tonele.
  • Kami: goden of geesten van de natuur uit de Japanse mythologie.
  • Kannushi: geestbeheersers of priesters uit de japanse shinto. Ze bezitten officiële functies in de staatscult.
  • Karma: de leer van oorzaak en gevolg. Hierbij gaat men er van uit dat toeval niet bestaat, omdat alles vooraf bepaald en vastgelegd is. Handelingen uit vorige levens bepalen volgens deze visie het karma in het huidige leven.
  • Kartomanie: divinatie met kaarten, zoals tarot.
  • Kat: het symbool van de kat wordt in veel mythologieën met vrouwelijke godheden geassocieerd. Zie ook zwarte kat en heksenkring.
  • Katholicisme: te verdelen in twee belangrijke stromingen, zie Oosters-orthodoxe Kerken en Rooms-katholieke Kerk. Het verschil baseert zich onder andere in het feit of Jezus goddelijk is of niet.
  • Katholiek: aanhanger van een vorm van katholicisme.
  • Keerkring:
  • Kelk: belangrijk ritueel voorwerp en vrouwelijk symbool. De kelk wordt geassocieerd met het element water.
  • Kelten: benaming van diverse inheemse bevolkingsgroepen van het noordwesten van Europa. Belangrijk spiritueel leider bij de Kelten was de druïde. Naast de druïde waren er ook barden en vates, de vate vervulde ook een religieuze functie. Volgens Julius Caesar waren de druïdes genezers, leraren en rechters en hielden ze zich bezig met filosofie en theologie. Het druïdisme is hiervan afgeleid, een volgeling van het druïdisme is overigens geen druïde.
  • Keltisch christendom: ook wel Iers christendom; een religieuze praktijk die ongeveer 2000 jaar geleden ontstaan is op de Britse eilanden en Ierland. Deze zelfstandige vorm van christendom is blijven bestaan tot in de 12e eeuw. In 1172 werd het katholieke christendom opgelegd door koning Hendrik II van Engeland.
  • Kerst: christelijk feest ter ere van de geboorte van Christus. Er zijn nog elementen uit verschillende midwinterfeesten. Er wordt verondersteld dat in de Dies Natalis Solis Invicti de oorsprong ligt van kerstmis, zie Sol Invictus.
  • Kerstelf: in veel landen kunnen kabouters of elfen in verband gebracht worden met de folklore rondom de kerstman, het kerstfeest dan wel joelfeest (jólablót) of de winterzonnewende (zoals de Scandinavische julenisse, de Spaanse duende en de Franse lutin die ook in Noord-Amerika en Québec voorkomt). Tijdens de kerstperiode brengen de Duitse Wichtelmännchen cadeautjes voor de personen die lootjes trekken (in het Duits Wichteln, in Noorwegen Jullklapp). Joulutonttu is de Finse kerstelf (een haltija), maar dit wezen heeft in tegenstelling tot andere kerstelven geen puntige oren. De kallikantzaros zijn een soort kabouters uit Griekenland. Ze leven ondergronds, maar komen boven van 25 december tot 6 januari. De skakantzalos, vergelijkbaar met het joelblok, wordt verbrand en Grieken verbranden ook oude schoenen (de geur hiervan zou kallikantzaros weghouden) en hangen voedsel in de schoorsteen. De Jólasveinar komen uit IJsland, oorspronkelijk waren het zonen van de oger Grýla. Het waren trollen, boosaardige kwelgeesten en ze komen naar de mensenwereld van 25 december tot 6 januari.
  • Kerstengel:
  • Kerstening: de bekering van niet-christelijke (veelal heidense) volkeren tot het christendom.
  • Kerstfeest: zie kerst.
  • Kerstman: een kerstfiguur. Er zijn vergelijkbare kerstfiguren zoals Joulupukki en Oude Vrouwe Kerst (Joulumuori) uit Finland, geholpen door joulutonttu (een kerstkabouter). Julbocken is de Zweedse benaming, maar wordt ook wel jultomten (kerstkabouter) genoemd. Joulupukki en julbocken kunnen beide worden vertaald met joelbok. In Engeland is Father Christmas bekend, in Spanje is het Papá Noel, Viejito Pascuero, Colacho of San Nicolás. In het Esperanto is het Patro Kristnasko of Kristnaska Viro aŭ Julavo. Santa Claus De Amerikaanse versie van de kerstman is inmiddels wereldwijd bekend en wordt wel Santa Claus genoemd. Kris Kringle of Kriss Kringle is de benaming voor het Christkind or Christkindl, de Oostenrijkse en Beierse cadeautjesbrenger (het Christuskind). Vrouw Holle controleert tussen 23 december en 5 januari kijkt ze of mensen dat jaar vlijtig of lui waren. Zie ook jólablót.
  • Kerstmis:
  • Ketel: ook wel brouweketel of toverketel. Het is een vat om in te mengen, (water) in te koken of uit te schenken. In de Noordse en Keltische mythologie is vaak sprake van een kosmische ketel voor gebruik door bijvoorbeeld reuzen, zoals de Ketel van dood en Wedergeboorte. De Ketel van Gundestrup komt uit de tweede of eerste eeuw voor Christus en werd in Denemarken gevonden, de decoraties op de wanden van de ketel tonen Keltische godheden en rituelen; de Gehoornde God heeft veel overeenkomsten met de slangenheks, alhoewel de slangen op de ketel er anders uitzien.
  • Ketel van Dood en Wedergeboorte: een ketel uit de Keltische mythologie, Cailleach roert deze ketel. Zie ook wedergeboorte.
  • Ketter: het christendom werd in de vierde eeuw na Christus aangenomen als staatsgodsdienst van het Romeinse Rijk. Degene die in zijn geloofsovertuiging afweek, was een ketter. Religieuze groeperingen werden onderdeel van de christelijke demonologie. Augustinius beschreef de offergave van het bloed van een kind tijdens Pasen bij de montanisten. De paulicianen werden veroordeeld als de zonen van Satan. Andere vervolgde groeperingen zijn de turlupins, de waldenzen en katharen werden beschuldigd van duivelaanbidding en seksuele orgiën. Het Vaticaan gaf op 25 oktober 2007 het boek Processus contra Templarios uit en verklaarde de Tempeliers niet langer ketters. De publicatie was gebaseerd op het perkament van Chinon.
  • Ketterij: zie ketter, paus Johannes XXII (1316-1334) voegde hekserij in 1320 toe aan de lijst met ketterij.
  • Kleine Arcana: 56 kaarten van de tarot, die veel verwantschap vertonen met onze 52 huidige kaarten uit het kaartspel. De volgende 'kleuren' worden gebruikt; staven, bekers (kelken), munten (pentakel) en zwaarden. Deze komen overeen met respectievelijk klaveren, harten, ruiten en schoppen. De joker is de enige kaart uit de Grote Arcana die in het huidige kaartspel werd overgenomen.
  • Koergan: een grafheuvel. Een aantal culturen en volkeren gebruikten de koergans waaronder de Srubnacultuur, de Jamnacultuur, de Scythen, de Sarmaten, de Hunnen en de Koemanen.
  • Koerganstele (of balbal, vermoedelijk van het Turkse woord balbal dat "voorouder" of "grootvader" betekent) is een antropomorfe stele, gesneden van steen. De beelden zijn op of rond koergans (een type grafheuvel) geplaatst, bij begraafplaatsen van de koerganbouwers of in een dubbele rij die naar een koergan loopt.
  • Kol: benaming voor een vrouwelijke heks of feeks, wordt ook wel toverkol genoemd.
  • Kol rijden: het uitvoeren van tovenarij of hekserij.
  • Kolrijdster: benaming voor een heks, wordt ook wel toverkol genoemd.
  • Kompas: een voorwerp waarop een draaiende naald de magnetische noordpool aanwijst.
  • Korrigan: een elf of dwergachtig wezen uit de Brythonische mythologie. In de nacht van 31 oktober (Samhain/Halloween) zijn ze in de nabijheid van hunebedden en dolmens om slachtoffers op te wachten.
  • Krampus: een incubus, het woord komt van het Oud Hoogduitse woord voor klauw: Krampen. De Krampus komt voor in de Alpen-regio en is de metgezel van Sinterklaas.
  • Kreeft: een sterrenbeeld, wordt gebruikt in de astrologie.
  • Kreeftskeerkring: denkbeeldige cirkel rond de aarde op 23,439° noorderbreedte. Deze keerkring markeert de zomerzonnewende: de Zon staat op 22 juni in het teken Kreeft en schijnt weer te keren naar het zuiden.
  • Kristalkijken: een vorm van divinatie, zie ook magische spiegel en kristallen bol.
  • Kristallen bol: wordt ook wel glazen bol genoemd, zie ook kristalkijken.
  • Ku: sjamanistische toverkracht in China.
  • Kuker: een god van vruchtbaarheid, in Bulgarije en Servië is een meervoudige goddelijkheid. In Bulgarije vindt een ritueel spektakel van de lente (een soort carnaval) plaats na een scenario van volkstheater. Kuker's rol wordt uitgebeeld door een man gekleed in een schaap- of geitenhuid, met een gehoornde masker en omgord met een grote houten fallus. Tijdens het ritueel worden verschillende fysiologische handelingen uitgelegd (met inbegrip van de seksuele daad, als een symbool van het heilige huwelijk van de god, terwijl mimespelers de symbolische vrouw zijn, tijdens de zwangerschap en met de pijnen van de bevalling). Dit ritueel huldigt de veldarbeid (ploegen, zaaien) en is uitgevoerd met de deelname van tal van allegorische personages, waaronder de keizer en zijn entourage.
  • Kukeri: een traditioneel ritueel uit uit Bulgarije, met als doel de boze geesten weg te jagen. De rituelen worden uitgevoerd in een kostuum (vaak geit), meestal beslaan ze het gehele lichaam. Ook worden gedecoreerde houten dierenmaskers (soms met twee gezichten) en grote bellen aan de riem gedragen. Rond nieuwjaar en voor vastentijd lopen en dansen de kukeri door het dorp. Dit zou een goede oogst, gezondheid en geluk naar het dorp brengen. Kukeri bezoeken 's nachts de huizen in het dorp, de zon kan hen dan niet vangen op de weg. Na de rondgang door het dorp, verzamelen de kukeri zich op het plein en dansen daar wild. Het ritueel verschilt per regio, maar de essentie blijft hetzelfde. Het ritueel wordt teruggeleid naar de Thraciërs. Vergelijkbare rituelen komen voor in Roemenië, Servië en Macedonië. Zie ook capra.
  • Dame Alice Kyteler: een vrouw uit Kilkenny die als eerste in Ierland terecht stond voor hekserij en ketterij. Haar (Hiberno-Normaanse) familie stond zeer hoog in aanzien. Dame Alice werd door de kinderen van haar vierde man beschuldigd van hekserij. Bisschop Ledrede excommuniceerde Dame Alice en wilde haar arresteren, maar ze vluchtte naar Dublin. Haar zoon werd gearresteerd, maar door de invloedrijke contacten van Dame Alice werd Ledrede zelf ook gevangengenomen. De zoon van Dame Alice werd veroordeeld; zijn straf was een pelgrimstocht naar het altaar van de heilige Thomas van Canterbury. Ook de dienstmeid van Dame Alice werd gearresteerd en gemarteld, ze legde getuigenissen af over de heksenpraktijken van haar meesteres en werd levend verbrand op 3 november 1324. Dame Alice werd in afwezigheid veroordeeld en haar land verviel aan de overheid. Vervolgens werd bisschop Ledrede zelf beschuldigd van ketterij en ook hij werd onteigend.

L

Tibetaans levenswiel
Delicatesse voor Lughnasadh
Luna op haar schimmel, Luna und ihre Kinder, 15e eeuw
  • Labyrint:
  • La Befana: een figuur uit de Italiaanse folklore. Ze brengt cadeautjes rond op 6 januari (Driekoningen), op een vergelijkbare manier als Sinterklaas, Zwarte Piet en de Kerstman. La Befana wordt gezien als een kerst-heks of demon uit het volksgeloof, maar wordt tegenwoordig ook gezien als goede fee. Ze heeft veel overeenkomsten met Perchta en Vrouw Holle.
  • Leeuw: een sterrenbeeld, wordt gebruikt in de astrologie.
  • Lente: een van de seizoenen.
  • Lente-equinox: zie equinox
  • Levensboom: in verschillende mythologiën wordt een levensboom gebruikt, voorbeelden zijn Asherah en Yggdrasil. De meiboom staat symbool voor de levensboom.
  • Levenelixer: ook wel levenswater of water van het leven genoemd, uit het Arabische الإكسير ('elixer der onsterfelijkheid' of 'Danswater' of in het Perzisch Aab-e-Hayaat (آب حیات) en soms geassocieerd met de Steen der wijzen) is een legendarisch elixer (vergif of drank), die de nuttiger ervan het eeuwige leven of de eeuwige jeugd zou kunnen geven. Het levenselixer kent honderden namen (een student in de Chinese geschiedenis beweerde er meer dan 1000 gevonden te hebben) waaronder Amrit Ras of Amrita, Aab-i-Hayat, Maha Ras, Aab-Haiwan, Qi, Eau-de-vie, Aquavit, Usquebaugh, Danswater, hasma-i-Kausar, Mansarover, Poel van Nectar, Steen der Wijzen en Soma Ras. Het levenswater komt in veel verhalen voor, de fontein des levens of fons vivus is een oudtestamentisch symbool. Baba Jaga zou de beschermster van het levenswater zijn.
  • Levenswiel: zie samsara.
  • Lied-Edda: zie Poëtische Edda.
  • Litha: viering van midzomer.
  • Louhi: heks uit de Finse mythologie is de heerseres van Pohjola, ze kan van vorm veranderen en liet Ilmarinen de sampo maken. Zie ook Kalevala.
  • Lucht: een van de elementen. Lucht komt voor in het Indiase en Tibetaanse elementensysteem en in de westerse reeksen van vier, vijf en negen. Lucht wordt gezien als mannelijk element. In astrologie wordt het gerelateerd aan Tweelingen, Weegschaal en Waterman. In de tarot wordt Lucht vertegenwoordigd door zwaarden en door aartsengel Rafael. De westerse systemen verbinden Lucht met het zuiden, zomer, middag en volle maan.
  • Lughnasad: een jaarfeest. De moderne Ierse naam is Lá Lúnasa in modern Gaelic Lùnastal.
  • Lugu: een Keltische zonnegod. Lugdunum (de plaats waar tegenwoordig Lyon ligt) betekent letterlijk “heldere heuvel".
  • Luna: de Romeinse godin van de maan, identiek aan de Griekse Selene. Luna wordt ook wel vereenzelvigd met de Romeinse Diana. De tweelingbroer van Luna is Sol Invictus (identiek aan de Griekse God Helios).
  • Lunisolaire kalender: een kalender gebaseerd op de maan, om het jaar steeds in hetzelfde jaargetijde te laten beginnen wordt periodiek een 13e maand ingelast. Zie ook zonnekalender en maankalender.
  • Luoshu: een magisch vierkant, wordt gebruikt in de I-Tjing.

M

Maanfasen
The Witch's Daughter, Frederick Stuart Church, 1881
Magische cirkel uit The Magus, 1801
Romeins-Keltische spiegel van brons uit de eerste eeuw, British Museum
Magische spiegel met tekens van de zodiak, Iran, 12e eeuw, Louvre
Boeddhistische mantra, 927
Mantra; Ohm Mani Padme Hum ((ik) eer de parel in de lotus (wijsheid))
Midsummer Eve, Edward Robert Hughes, 1908
Medicijnwiel, een heilige plaats van de Indianen, Wyoming
Dansen rond de meiboom, 1767
Dansen rond een vuur tijdens jāņi, een midzomerfeest
Midwinterblót bij de tempel van Uppsala, 1915
Viering van een midwinterfeest; een jólablót-geit in een kerstboom
Miko's tijdens een ceremonie in Japan
De Dansende Derwisjen behoren tot een mystieke soefiorde
  • Maagd: een sterrenbeeld, wordt gebruikt in de astrologie.
  • Maan: zie ook volle maan, toenemende maan (wassende maan), afnemende maan en nieuwe maan.
  • Maangod: een mythische of religieuze verpersoonlijking van de maan, zowel mannelijk als vrouwelijk. Voorbeelden zijn Selene in de Griekse mythologie, Máni in de Oudnoordse mythologie en Varuna in de Hindoeïstische mythologie. Luna was in de Romeinse mythologie de afspiegeling van Selene en vervolgens Juno. Cailleach was in de Keltische mythologie eerst almoeder en dan maangodin. De Grote Moedergodin, de belangrijkste godin die de gelovigen in wicca vereren wordt gerepresenteerd door de maan.
  • Maangodin: zie maangod.
  • Maanfase: schijngestalte van de maan, o.a. volle maan, afnemende maan, nieuwe maan en toenemende maan. De maanfasen staan symbool voor Artemis -of Diana- (wassende maan), Selene (volle maan) en Hecate (afnemende maan), zie ook Grote Moeder.
  • Maankalender: een kalender, gebaseerd op de maan. De meeste maankalenders zijn eigenlijk lunisolaire kalenders, waarin de maanden worden bijgehouden aan de hand van de maan, maar toch worden gecorrigeerd om aan te sluiten op een tropisch jaar. Zie ook zonnekalender.
  • Maanlicht:
  • Maansverduistering:
  • Maantempel:
  • Mabon: een van de vier 'kleinere' of minder belangrijke jaarfeesten binnen de paganistische stromingen. Mabon wordt gevierd als dag en nacht gelijk zijn (herfstequinox) tussen 20 en 23 september.
  • Alan Donald James Macfarlane: een professor in de sociale antropologie. Macfarlane is voorstander van een vergelijking van het Europese en Afrikaanse geloof in hekserij, met behulp van antropologische en historisch onderzoek. Macfarlane publiceerde Witchcraft in Tudor and Stuart England en zo'n 20 andere boeken over de historie en antropologie van Engeland, Nepal, Japan en China.
  • Magie: de kunst van het gebruik van spreuken om bovennatuurlijke krachten aan te roepen om gebeurtenissen te beïnvloeden. Wat magie nu precies inhoudt, verschilt per tijdperk, cultuur en geloofsovertuiging. Het woord magie stamt af van het Griekse mageia, weer afgeleid van magoi (een Perzische kaste van priesters die astrologie en divinatie bestudeerden).
  • Magiër: beoefenaar van magie.
  • Magisch vierkant: bijvoorbeeld Luoshu.
  • Magische cirkel:
  • Magische drank: zie toverdrank.
  • Magische spiegel: een magische spiegel. Er zijn vele verschillende vormen van spiegels, zoals vlakke, holle en bolle. Zie ook kristallen bol en kristalkijken.
  • Magische spreuk: zie toverspreuk.
  • Magische staf: zie staf.
  • Magna Mater: ook wel Moeder Aarde.
  • Magnetisch veld:
  • Magnetische polen: zie pool.
  • Mahjong: een spel met minstens 136 stenen dat door Confusius zou zijn ontworpen. Het bevat de volgende mahjongstenen; stenen (ook wel wielen of cirkels, 1-9), bamboe (1-9), karakters (ook wel tekens of nummers, 1-9), winden (oosterwind, zuiderwind, westenwind en noordenwind), draken (Rode, Groene en Witte Draak), bloemen (vier nobele planten uit het confucianisme) en seizoenen (lente, zomer, herfst en winter).
  • Maleficium: kwade praktijken. In Bamberg werd het 'Malefitz Haus' gebouwd, ter ondervraging en marteling van verdachten tijdens de heksenprocessen.
  • Malleus Maleficarum of Heksenhamer is een in 1486 gepubliceerd boek waarvan de Latijnse titel 'hamer van het opzettelijk kwaad' betekent. Het werd geschreven door twee leden van de inquisitie, Heinrich Kraemer en Jacob Sprenger, met als onderwerp het kwaad dat heksen en tovenaars doen, op welke manier ze kunnen worden opgespoord en welke de beste methode is om hen te ondervragen (folteren). Het werd een bestseller in Europa en zou als handboek gebruikt worden bij heksenjacht. De mysogene aanwijzingen (meestal ging het om vrouwen) werden door rechtbanken en foltermeesters trouw opgevolgd in de periode dat de heksenvervolgingen in de renaissance hun hoogtepunt beleefden. Na de publicatie verschenen nog tal van andere 'handleidingen' over heksenvervolging, maar de invloed van de Malleus was ongetwijfeld het grootst. Zie ook demonologie.
  • Mantra: een gedicht, een woord, een uitspraak of een lettergreep die het midden houdt tussen een spreuk met magisch effect en een gebed.
  • Mansin: een sjamaan uit Korea. Meestal een vrouw, de (enkele) mannelijke mansin draagt vrouwenkleding.
  • Mare: een ander woord voor alf of elf (zie fee). In Duitsland wordt een nachtmerrie Albtraum genoemd.
  • Maretak: wordt ook 'plant van de druïden' genoemd. Goddelijkheid is vaak te vinden in de eik. De maretak wordt ritueel weggesneden en op het altaar gelegd.
  • Martelen:
  • Martelstoel: een martelwerktuig. Deze stoel wordt ook wel folterstoel of heksenstoel genoemd. Onder de Beichstuhl (ook wel Jungfrauenschof, Hackerscher Stuhl, Hexenstuhl of Folterstuhl) uit Duitsland werd een vuur aangestoken. De Judasstoel werd gebruikt tijdens de Spaanse Inquisitie, personen werden met hun anus, vagina of scrotum op de stoel geplaatst. In het Italiaans is het de culla di Giuda, in het Duits de Judaswiege ebn in het Frans la veille.
  • Martelwerktuig: voorwerpen om personen te martelen. Bij de ondervraging van deze personen werden verschillende martelwerktuigen gebruikt, zoals duim-, been- en hoofdschroeven, de pijnbank en verschillende typen martelstoelen. In theorie waren er strikte regels voor marteling tijdens de Inquisitie, maar in praktijk werden de regels nog wel eens genegeerd.
  • Mau lek: astroloog en toekomstvoorspeller uit Thailand.
  • Mau ram: medium uit Thailand.
  • Mau song: divinist en diagnosticus uit Thailand.
  • Mau tham: een exorcist uit Thailand.
  • Mau ya: geneeskundige of kruidendokter uit Thailand.
  • Medea: heks uit de Griekse mythologie, Medea helpt Jason op zijn queeste naar het 'Gulden Vlies'. Circe is haar nicht.
  • Medicijnman:
  • Medicijnrad: een cirkelvormige stenenrij op de Noordamerikaanse prairie. Het wiel tolt rond de Schepperssteen en vormt de centrale cirkel en basis van leven. In de richting van de zon zijn het Earth Mother, Father Sun, Grandmother Moon, Turtle clan, Frog clan, Thunderbird clan en Butterfy clan. Vier stenen vormen de buitencirkel; Warboose (noord), Wabun (oost), Shawnodese (zuid) en Mud-jekeewis (west).
  • Medicijnvrouw:
  • Medium:
  • Meiboom: een boom of paal, symbool voor de levensboom.
  • Meipaal: zie meiboom.
  • Merlijn: ook wel Merlin Ambrosius (Welsh: Myrddin Emrys, ook wel Myrddin Wyllt (Merlijn de Wilde), Schots: Merlin Caledonensis, Merlinus, en Merlyn) was de tovenaar en Keltische druïde die volgens de sage, zoals beschreven in Geoffrey van Monmouth's Historia Regum Britanniae, een rol heeft gespeeld bij de opvoeding en in het leven van koning Arthur. Vermoed wordt dat Van Monmouth twee verschillende druïden 'samensmolt' tot de Merlijn zoals wij die nu kennen: Myrddin Wyltt en Myrddin Emrys. Volgens verschillende (onder andere Bretonse) overleveringen was Merlijn een zoon van de duivel en een vrouw, en was hij op een vergelijkbare wijze als Jezus verwekt.
  • Merseburger toverspreuken:
  • Metaal: een van de elementen uit het Chinese elementensysteem.
  • Metamorfose:
  • Middernacht: de tijd vanaf twaalf uur 's nachts, in de folklore een magische tijd. Het tijdstip van twaalf tot één wordt ook het spookuur genoemd.
  • Midzomer: zie zomerzonnewende.
  • Midzomerblót: viering van de zomerzonnewende, zie ook blót. Wordt ook wel zomerblót genoemd.
  • Midzomerfeest: viering van de zomerzonnewende. Oorspronkelijk werd dit feest gevierd op 24 juni, dus drie dagen na de feitelijke zonnewende. Het feest is soms verchristelijkt als viering van de geboorte van Johannes de Doper (ook wel Sint Jan). Midzomerblót en jāņi zijn voorbeelden van midzomerfeesten.
  • Midzomernacht: de nacht van midzomer. In de folklore is dit een magische nacht, de fernybloem en het varenzaad moeten in deze nacht geplukt worden.
  • Midzomerpaal: zie meiboom.
  • Midwinter: zie winterzonnewende.
  • Midwinterfeest: viering van de winterzonnewende. Oorspronkelijk werd dit feest gevierd op 24 december. Het jólablót is een midwinterfeest, in het christendom wordt kerst gevierd.
  • Miko: vrouwelijke sjamanistist uit de Japanse shinto.
  • Moeder Aarde: zie Magna Mater.
  • Moedernacht: viering van het nieuwe jaar of van de laatste nacht van de Wilde Jacht (2 januari), zie ook blót.
  • Mōdraniht: Angelsaksisch feest en Oud-Engels woord voor moedernacht. In de De temporum ratione uit de achtste eeuw worden offers tijdens het feest beschreven.
  • Monotheïsme: het geloof in één god, zoals in het christendom en de islam. Zie ook polytheïsme en Abrahamitische religie.
  • Mother Shipton: een zeer beroemde heks of medium, het is niet bekend of zij werkelijk heeft bestaan. Mother Shipton verscheen echter in vele boeken en haar voorspellingen zijn onderdeel van de folklore geworden. Ursula Southeil's moeder stierf in het kraambed (1488) en gaf haar gaven over aan het kind. De vader van Ursula is onbekend. In 1512 trouwde Ursula met een timmerman. Thomas Cromwell bezocht Mother Shipton en liet zijn toekomst voorspellen. Er zijn voorspellingen van Mother Shipton over auto's, vliegtuigen, onderzeeërs, stalen schepen en andere zaken gepupubliceerd.
  • Margaret Murray: antropologe en Egyptologe. Publiceerde The Witch-Cult in Western Europe (1921) en The God of the Witches (1933).
  • Mystici:
  • Mysticisme:
  • Mystiek:

N

Inscriptie op Gasthaus Löwen; hier zou de nigromant Faust om het leven zijn gekomen door een explosie, Staufen im Breisgau
Ring des Nibelungen, Hans Makart (1840–1884)
Nibelungenbrücke met Nibelungenturm in Worms
  • Nar: een nar was vroeger een functie binnen het hof, een hofnar. Zie joker.
  • Neopaganisme: betekent nieuw nieuw heidendom, zie ook paganisme.
  • Neopaganisten: aanhangers van het neopaganisme, zie ook paganisten.
  • Neosjamanisme: betekent nieuw sjamanisme.
  • Neoplatanisme: Plotinius (205-270 na Christus) wordt gezien als grondlegger van deze stroming uit de Oudheid (3e-6e eeuw na Christus). De verschillen met Plato zijn zo groot, dat men vroeger deze filosofie als voor een groot deel oosters geïnspireerd zag.
  • Nevelingenlied: een Dietse versie van het Nibelungenlied.
  • New Age: een beweging die in 1971 in Amerika opkwam, het is een eclectisch geloof. De Age of Aquarius is een versmelting van Nostradamus, Edgar Caycy, het Theosofisch Genootschap en de antroposofie van Rudolf Steiner (gebaseerd op de tradities van de maya's, de azteken en de hopi's en het joods-christelijke geloof in de terugkeer van Jezus. In 1969 kwam James Lovelock met de Gaia-hypothese. Fritjof Capra heeft de wetenschappelijke kant van New Age populair gemaakt met The Turning Point (1983) en De Tao van fysica (1976). James Redfield publiceerde in 1994 De Celestijnse belofte. Monica Sjöö vindt de New Age-zienswijze patriarchaal en fascistisch en niet in overeenstemming met de kracht van vrouwen (gesymboliseerd door de Godin).
  • Nganga: medicijnman, magiër, herbalist of sjamaan bij Bantoevolkeren.
  • Nibbana: het Pali-woord voor nirvana.
  • Nibelungenlied: een middelhoogduits heldenepos uit de dertiende eeuw, bestaande uit ongeveer 2300 strofen, waarin de ondergang van het huis der Bourgondiërs wordt beschreven. Het is de belangrijkste middelhoogduitse vorm van de Nibelungensage. Grote fragmenten van het lied komen – meestal flink aangedikt – ook voor in andere middeleeuwse werken, zoals in de Edda, waar ook de verdere geschiedenis van Kriemhilt wordt verhaald. Het Nibelungenlied is door velen bewerkt, de bekendste vorm is wellicht de 4-delige operacyclus Der Ring des Nibelungen van Richard Wagner. Verder liet J.R.R. Tolkien zich voor een groot deel inspireren door dit verhaal bij het schrijven van In de Ban van de Ring. De Volsungssage, onderdeel van de IJslandse Edda, vertoont veel overeenkomst met die van het Nibelungenlied, zij het dat het verhaal in de eerstgenoemde versie zich afspeelt tegen het decor van de Germaanse godenwereld, terwijl de hoofdpersonen in het Nibelungenlied het christendom zouden zijn toegedaan.
  • Nibelungensagen: Germaans complex van sagen waarvan het middeleeuwse Duitse epos Nibelungenliedde de bekendste vertegenwoordiger is. Worms wordt ook wel "Nibelungenstadt genoemd, met het Nibelungenmuseum en de Nibelungenbrücke (met Nibelungenturm).
  • Nieuwe maan: een maanfase.
  • Nieuwe Testament: het tweede deel van de christelijke Bijbel. Het is een verzameling van 27 geschriften, die allemaal getuigen van het geloof in Jezus als de door God gezonden Messias. Hoewel precieze datering moeilijk is wordt algemeen aangenomen dat de geschriften dateren uit de eerste en/of tweede eeuw na Christus.
  • Nigromantie: zwarte kunst, toverij door geestenoproeping.
  • Nirvana: Sanskriet निर्वाण, nirvāņa; een belangrijk begrip in het boeddhisme en verwijst naar de hoogste staat die door de mens bereikt kan worden, en waardoor heiligheid behaald wordt. Het betekent letterlijk: uitgeblust, uitgedoofd, uitgegaan, niet meer branden, ondergegaan (als de zon), gekalmeerd, ondergedompeld, onbeweeglijk. Naast het boeddhisme kennen andere Indiase spirituele tradities ook een nirvana, vaak met een andere betekenis.
  • Nirwana: zie nirvana.
  • Noordpool: de geografische noordpool van een planeet is het noordelijke snijpunt van de omwentelingsas met het oppervlak. Voor de aarde is dit punt gelegen in de Noordelijke IJszee. De aarde heeft een magnetisch veld en er is sprake van de geomagnetische noordpool, wat natuurkundig gezien op de aarde een magnetische zuidpool is. Zie ook pool.
  • Noordpoolcirkel: de parallel op 66° 30' noorderbreedte. In principe ligt boven deze cirkel het gebied waar de zon gedurende een aantal nachten rond 21 juni (de zomerzonnewende) niet meer onder gaat, de middernachtzon (dit kun je ook waarnemen ten zuiden van de noordpoolcirkel, op een hoger gelegen plaats). In de winter komt de zon ten noorden van de noordpoolcirkel in een aantal nachten rond 21 december (de winterzonnewende) niet meer boven de horizon .
  • Noordelijke traditie: geloofsovertuigingen met Germaanse, Baltische, Keltische en Viking elementen (voornamelijk in Duitsland, de Baltische staten, westelijk Rusland, IJsland, Scandinavië, Oostenrijk, Tjechië, Slowakije, Zwitserland, Noord Frankrijk, Ierland en Groot-Brittannië). De volgelingen noemen zich vaak heidenen. Belangrijkste stromingen zijn asatru (ook wel noordse traditie) en odinisme.
  • Noordse traditie: zie asatru.

O

Grafstseen van Else Christensen, samen met haar man was ze oprichtster van The Odinist Study Group, dit werd later The Odinist Fellowship
Odin op de troon Hlidskjalf, met zijn wolven Geri and Freki en zijn twee raven Huginn and Muninn, houdt zijn speer Gungnir vast, 1865
Bestand:Mabon, Wiccan offerings.PNG
Offers voor mabon (viering van de lente-equinox)
Ostara, 1884
Boeddha (in lotuspositie met swastikas) op een riem, gevonden in een grafheuvel in Noorwegen (het Osebergschip), ijzertijd
Bestand:Orunmila-ifa.jpg
Het Ifa-orakel
De oude vrouw rechts zit temidden van haar Old Wives Tales, 1896 (klik op de afbeelding voor meer informatie)
  • Observatorium: een plaats om de bewegingen van hemellichamen te volgen. Belangrijk zijn bijvoorbeeld zonsopkomst of -ondergang (op een speciale dag, zoals zonnewende of equinox). Dit kan ook gelden voor de maan, andere sterren of planeten. Een modern observatorium is te vinden in Nederland (Robert Morris). Een erg oud observatorium is dat van Goseck in Duitsland, niet ver van Goseck werd de Hemelschijf van Nebra gevonden.
  • Odin: oppergod in de Noordse mythologie, Odin is de magiër en beheerst de runen. Geri en Freki zijn zijn wolven, Huginn en Munin zijn zijn raven en Sleipnir is zijn achtbenige paard. Odin heeft één oog. Odin zetelt op Hlidskjalf en hij heeft vele namen, in Grímnismál alleen al worden vijftig verschillende genoemd. Ook verschilt de benaming per cultuur. Bekende voorbeelden zijn Wodin, Wodan, Weda, Wotan, Wothan, Wuodan, Othin, Óðinn, Oden, Guodan. Andere benamingen zijn bijvoorbeeld Alfadir (alvader), Bolverk (onheilbrenger), Har (de heel hoge), Harbard (grijsbaard), Jafnhar (gelijk hoge), Thidi (de derde), Vegtam (de wegkenner) of Helafell (heilige berg). Wodan wordt genoemd in de Oudsaksische doopgelofte. Naast Frigg, zijn echtgenote, beminde Odin vele andere vrouwen. Wodan wordt in de mythologie ook wel gekoppeld aan Holda, of Vrouw Holle. Odin wordt gezien als één van de aanvoerders van de Wilde Jacht.
  • Odinisme: een van de stromingen binnen de noordse traditie.
  • Odinist: een volgeling van het odinisme.
  • Occult: verborgen, alleen voor ingewijden. Met occult wordt vaak bedoeld: de kennis van alchemie, magie, astrologie en andere 'kunsten' van waarzeggerij (met bezweringen of magische formules) om verborgen kennis of macht te verkrijgen.
  • Occultisme:
  • Occultist: een aanhanger van het occultisme. Een voorbeeld is Giacomo Casanova; zijn naam werd een synoniem voor vrouwenversierder. Casanova wist te ontsnappen aan de Inquisitie uit het Dogepaleis.
  • Ogham: symbolische taal, verbindt letters van het alfabet met een boom.
  • Offer:
  • Offeraltaar: een altaar voor offers.
  • Offerande: zie offer.
  • Ohm: een mystieke of heilige lettergreep in de Dharmische religies. Het wordt aan het begin van de meeste hindoeteksten als heilige uitroep geplaatst die aan het begin en einde van een lezing uit de Vedas of eerder aan om het even welke gebed of mantra moet worden geuit. Ohm is ook de internationale eenheid van elektrische weerstand, genoemd naar Georg Ohm (een Duitse natuurkundige).
  • Ontheksen:
  • Onthekser:
  • Omen: een voorteken.
  • Onderwereld:
  • Oosten: een windrichting.
  • Oosters-orthodoxe Kerk: een christelijke stroming. Sinds het Oosters Schisma is er een scheuring tussen de Oosters-orthodoxe Kerken aan de ene kant en de Rooms-katholieke Kerk (die zichzelf Katholieke Kerk noemt) aan de andere kant. Het verschil baseert zich onder andere op het feit of Jezus goddelijk is of juist niet. De Oosters-orthodoxe Kerk noemt zichzelf Heilige Katholieke en Apostolische Kerk.
  • Oppergod: het opperwezen, zowel mannelijk als vrouwelijk. Met oppergod kan ook een mannelijke oppergod of vrouwelijke oppergodin worden bedoeld.
  • Ophiuchus: zie slangendrager.
  • Orakel: een persoon, ding of plaats, belangrijk bij divinatie. Er zijn vele vormen van orakelsystemen, het orakel van Delphi uit Griekenland (met de Pythia (Πυθία); de orakelpriesteres) is erg bekend. Een ander voorbeeld is het Tibetaans staatsorakel. De bitylia of baetylia (ook wel abadir genoemd) waren uit de hemel gevallen stenen, meteoorstenen, die in tempels werden vereerd of in handen van bijzondere personen het voorwerp waren van allerlei bijgeloof. Urim en Tummim (orakelstenen) worden genoemd in de Bijbel, vermoedelijk een soort dobbelstenen. Dobbelstenen spelen ook een rol bij het orakel van Svantovit. In China zijn orakelbotten bekend, de I-Tjing staat bekend als orakelboek.
  • Ordo Templis Orientis: OTO; opgericht door Karl Kellner, een vrijmetselaar en occultist uit Duitsland. Het was gebaseerd op de Orde van de Tempeliers. De OTO zei door de leer van seksuele magie de sleutel tot de geheimen van de vrijmetselaars en hermetisten te hebben gevonden.
  • Orde van de Barden: Edward Williams (1747-1826) liet deze middeleeuwse orde herleven. Zie ook bard.
  • Orde van de Tempeliers: zie Tempeliers.
  • Orisha: Portugese spelling: orixá; een bovennatuurlijk wezen uit verschillende Afrikaanse religies, met name de Yorubareligie en de Ifa-religie. Elementen van deze religies zijn door slaven meegenomen naar het Amerikaanse continent. Hierdoor komen de orisha's voor in verschillende - van oorsprong Afrikaanse - religies binnen dat continent, zoals onder andere in de Cubaanse santería, de Braziliaanse candomblé (met afoxé), de Haïtiaanse vodou en de Surinaamse winti.
  • Orthodox: 'heeft de betekenis van 'rechtgelovig', 'het ware geloof behoudend' ook 'juiste aanbidding' en 'juiste leer', en wordt in die zin ook wel gebruikt als synoniem voor 'rechtzinnig' of 'streng in de leer'.
  • Osebergschip:
  • Ostara: een van de jaarfeesten, vindt plaats tijdens de lente-equinox. In Duitsland is Ostern de naam voor Pasen.
  • Ouboros: symbool uit de alchemie: een slang of draak die zijn eigen staart eet, symbool voor de cyclus van het universum. De slang die haar eigen staart opeet kan worden teruggevonden in het Oude Egypte van circa 1600 voor Christus, de varkensdraak van de Hongshan cultuur in China is ouder (4700-2200 voor Christus).
  • Oude Edda: zie Poëtische Edda.
  • Oude Religie: een begrip dat door Margaret Murray werd geïntroduceerd in The God of the Witches (1933).
  • Oude tang: zie oude wijven.
  • Oude Testament:
  • Oude wijven: oude vrouwen die trivialiteiten vertelden en advies gaven. Het waren vaak mondige vrouwen. Tijdens heksenprocessen werden oude wijven vaak aangeduid als 'iemand die vlot van tong' was of 'een vlijmscherpe tong' had. Oude wijven spraken vaak spreuken uit als ze een medicijn toedienden, dit wordt wel gezien als een effectief placebo-effect (als je geloofd dat iets helpt, helpt het ook). Een andere benaming voor een lelijk oud wijf is toverheks of toverkol.
  • Oudewijvenpraat: de adviezen van oude wijven, in 1981 verscheen Old Wives Tales: their History, Remedies and Spells van Mary Chamberlain.
  • Oudewijvenzomer: een Nederlandse benaming voor de nazomer. Het begrip stamt uit de Noordse of Germaanse mythologie, waarin noodlotsgodinnen wevend of spinnend werden voorgesteld. De term "oudewijven" kan ook terug worden gevoerd op een vrouwelijke watergeest met lange witte haren. Later kreeg het betrekking op oude breiende vrouwen en aan veldspinnen die bij rustig nazomerweer lange draden spinnen. In Nederland en Vlaanderen wordt een zomerse periode rond 29 september wel "Sint-Michielszomer" genoemd. Minder gebruikelijk zijn "kranenzomer" (begin oktober), "Sint-Gummaruszomer" (rond 11 oktober) en "Sint-Maartenszomer" (rond 11 november).

P

Bestand:Pakua.gif
Pa Kua met Yin en Yang
Pendelkaart
Slinger van Foucault
Precessie
Cassandra's profetie; Cassandra trekt lootjes met haar rechterhand en voorspelt de val van Troje, Pompei, Museo Nazionale Archaeologico in Naples
  • Paganisme: betekent heidendom, zie ook neopaganisem.
  • Paganist: aanhanger van het paganisme, zie ook neopaganisten.
  • Pa Kua: beschermende spreuk, wordt veel gebruikt in China.
  • Pan: god, staat model voor de manifestatie van de Gehoornde God in de moderne hekserij (vooral door het werk van Margaret Murray).
  • Pantheïsme: deze stroming ziet alles in de wereld als een eigen eenheid met goddelijke status.
  • Paracelsus:
  • Pendel: een hanger, wordt gebruikt bij divinatie. Een strappado (een Duits martelwertuig) wordt ook wel Pendel genoemd. De slinger van Foucault is een zeer groot uitgevoerde slinger, genoemd naar de Franse fysicus Léon Foucault. Doordat het vlak waarin de slinger beweegt dezelfde stand in de ruimte behoudt, kan hij gebruikt worden om de draaiing van de aarde aan te tonen.
  • Pendelen: een vorm van divinatie, gebruik makend van een pendel.
  • Penta: betekent vijf (Grieks). In de chemie is het een aanduiding voor een stof met vijf gelijke atomen of groepen in een molecuul, bijvoorbeeld pentaan of fosforpentoxide
  • Pentagram: zie pentakel.
  • Pentakel: een schotel voorzien van vijfpuntige ster (pentagram). De kelk staat op het pentakel als het water wordt gewijd. Het pentakel staat voor het element aarde.
  • Stuart Piggott: gebruikte bij zijn onderzoek naar druïdisme archeologische bewijzen uit graven, ceremoniële plekken of representaties daarvan in Keltische of Romeins-Keltische kunst, de geschriften van Grieken en Romeinen over Kelten en de speculaties van zeventiende en achttiende eeuwse wetenschappers en auteurs.
  • Planeet:
  • Plato: een Grieks filosoof en schrijver (ca. 427–347 voor Christus). Hij was leerling van Socrates en leraar van Aristoteles en behoort tot de meest invloedrijke denkers in de westerse filosofie en was ook de stichter van de Atheense Academie, het eerste instituut voor hoger onderwijs in het westen.
  • Platonisme: de filosofie van Plato en zijn invloed op latere filosofen. Zie ook neoplatonisme.
  • Platonist: een volgeling van het platonisme.
  • Poëtische Edda: ook wel Lied-Edda of Oude Edda genoemd, zie ook Edda en Proza-Edda.
  • Polytheïsme: het geloof in meerdere goden, zoals in het hindoeïsme. Zie ook monotheïsme; het geloof in één god.
  • Pool: de noordpool en zuidpool zoals die wordt bepaald door de aardas. De geomagnetische pool wordt een van de beide polen van het aardmagnetisch veld aangeduid. De geomagnetische polen bevinden zich niet op dezelfde locatie als de geografische polen. De afwijking hierin wordt de magnetische declinatie genoemd. Door middel van geofysisch onderzoek is vastgesteld dat de geomagnetische polen veranderen en dat ze niet constant zijn in de tijd. De manier waarop deze veranderen wordt wel het "polair wandelpad" genoemd.
  • Poolcirkel: zie noordpoolcirkel en zuidpoolcirkel.
  • Poolster: Polaris is de naam van de ster die dichtbij het verlengde van de aardas aan de hemelpool ligt. Gedurende de nacht lijken alle sterren door de rotatie van de aarde in een baan om de pool heen te draaien, de Poolster beweegt vrijwel niet zodat hij altijd op dezelfde plaats aan de hemel te vinden is. De Poolster is van groot belang voor de navigatie. De richting van de aardas en dus ook de richting van de polen bestrijkt in 25 770 jaar een kegel door de precessie. Hierdoor zullen verschillende sterren elkaar afwisselen als poolster.
  • Praktische magie:
  • Prana: de stroming van psychische energie door het lichaam via de chakra's en kanalen.
  • Pranayama: ademhalingsechniek bij yoga.
  • Precessie: de beweging die de draaias van een roterend voorwerp maakt onder invloed van een uitwendige kracht. De evenaar maakt tegenwoordig een hoek van ongeveer 23,5 graden met de ecliptica. De data waarop de winter overgaat in de zomer en omgekeerd, de equinoxen, vallen samen met de momenten waarop de aardas noch naar de zon toe, noch van de zon af wijst. De dagen en nachten zijn dan overal even lang.
  • Profeet:
  • Profetie: zie ook wyrd.
  • Protestant: aanhanger van het protestatisme.
  • Protestantisme: een stroming in het christendom, ontstaan na conflicten met de Rooms Katholieke ker over de christelijke leer en de kerkelijke praktijk.
  • Proza-Edda: ook wel de Jongere Edda genoemd. De Proza-Edda is geschreven door Snorri Sturluson, zie ook Edda en Poëtische Edda.

Q

R

Reïncarnatie
De groei van het Romeinse Rijk tijdens de late Romeinse republiek en het vroege principaat
Runenkalender van de Sami, dit zijn vier van de zes platen. De kalender is uitgesneden in rendierhoorn
  • Ram: een sterrenbeeld, wordt gebruikt in de astrologie.
  • Rangda: de demonenkoningin van Bali. In bepaalde gebieden op Bali wordt Rangda als beschermende kracht gezien. Ze is de aanvoerster van een leger heksen en vecht tegen Barong. Rangda betekent weduwe. Rangda eet kinderen en wordt in verband gebracht met Kálii en Durga. De kleuren wit, zwart en rood horen bij Rangda en bij Kali. Er wordt verondersteld dat Rangda afgeleid is van een Javaanse koningin (Mahendradatta) uit de elfde eeuw, die door de koning (Dharmodayana) werd verbannen vanwege hekserij. Volgens de verhalen probeerde Rangda het rijk te vernietigen, de halve Balinese bevolking stierf aan de pest.
  • Rationalisme: een filosofisch denksysteem dat zich baseert op de rede.
  • Reïncarnatie: het geloof dat het niet-lichamelijke deel van een levend wezen na de dood niet verdwijnt maar opnieuw in een ander levend wezen geboren wordt. Het idee van reïncarnatie bestaat al sinds vele duizenden jaren voor Christus en komt voor in diverse religies en culturen over de gehele wereld. In het jodendom wordt reïncarnatie 'Gilgal' genoemd. Het huidige christendom wijst het idee af, maar het vroege christendom kende ook gelovers in reïncarnatie. De leer over reïncarnatie en incarnatie in de verschillende religies verschillen dikwijls van elkaar, en soms wordt aan andere termen de voorkeur gegeven. In het boeddhisme is het samsara, bevrijding hieruit is nirvana.
  • Reformatie: ook wel Hervorming genoemd; een religieuze opleving in de 16e eeuw. Belangrijke vertegenwoordigers van de Reformatie waren Maarten Luther (Duitsland), Huldrych Zwingli (Zwitserland) en Johannes Calvijn (Frankrijk). Ze hadden de bedoeling om de Rooms-katholieke Kerk van binnenuit te hervormen, maar dit werd door de paus en andere leiders afgewezen en bestreden.
  • Reginald Scot: schreef het theoretische werk The Discovery of Witchcraft (1584). Scot zag geen reden om in hekserij te geloven, hij zag het als bedriegerij. Shakespeare en James I maakten gebruik van zijn werk.
  • Rode Joker, een kaart uit het kaartspel. Zie ook Zwarte Joker en joker.
  • Romeinse religie: een zeer ecletisch systeem dat ook het Griekse pantheon omsloot (onder Romeinse benaminen). Er kwamen verschillende stromingen op uit andere geloofstradities, zoals die van Isis, Mithras en het christendom. Het christendom werd staatsgodsdienst in het Romeinse Rijk.
  • Romeins Rijk: het rijk dat zich vanaf de 6e eeuw voor Christus uit de stadstaat Rome ontwikkelde en op zijn hoogtepunt (in de 2e eeuw na Christus) alle landen rond de Middellandse Zee en een groot deel van het Midden-Oosten en West-Europa omvatte.
  • Rooms-katholieke Kerk: een christelijke stroming. Deze kerk noemt zichzelf Katholieke Kerk. Sinds het Oosters Schisma is er een scheuring tussen de Oosters-orthodoxe Kerken (ook wel Heilige Katholieke en Apostolische Kerk) aan de ene kant en de Rooms-katholieke Kerk aan de andere kant. Het verschil baseert zich onder andere op het feit of Jezus goddelijk is of juist niet.
  • Rozenkruisers: de Fama en Confessio uit 1614 en 1615 worden gezien als manifestos van de Rozenkruisers. Er worden verbanden gelegd tussen de ontstaansgeschiedenis van de Vrijmetselaars.
  • Runen: het oudst bekende schrift gebruikt door de Germaanse volkeren van Noord-Europa, Groot-Brittannië, Scandinavië en IJsland vanaf ongeveer de 3de eeuw tot de 16e of 17e eeuw. Het bestaat uit letters samengesteld uit (meestal) rechte en hoekige lijnen die gemakkelijk in steen of hout kunnen worden gekrast. Bij gebruik op metaal werden ook wel ronde vormen gebruikt. Het aanbrengen van runen werd destijds "ritsen" genoemd. Er zijn verschillende systemen, zoals futhark (met 24 runen), een Angelsaksische (met 29 runen) en een Scandinavische (met 16 runen). Het systeem wordt gebruikt bij divinatie (bijvoorbeeld in de Noordelijke traditie). Tacitus beschreef het 'gooien van runen' bij de Germaanse volkeren. Een vitki wordt ook wel runenmeester genoemd.
  • Runenkalender: een kalender gebaseerd op de cyclus van Meton. Het is een 19-jarige periode of cyclus, waarin 235 lunaties plaatsvinden. Na deze cyclus staan zowel de zon als de maan weer in dezelfde positie. Na 19 jaar vallen de maanfasen dus weer op dezelfde dagen van de maand. Binnen het christendom wordt de cyclus van Meton nog steeds gebruikt, namelijk voor het berekenen van de paas- en pinksterdatum.

S

Heksensabbat, Francisco Goya, 1797-1798
Samsara
Sterrenbeelden afgebeeld in de Planisphæri Coeleste, zeventiende eeuw
Swastika, widdershins en deosil
Surya, Tropenmuseum Amsterdam
Slangenheks
Een talisman met een slangenvorm
La Sorcière, Martin van Maele, 1911
Stonehenge tijdens midzomer rond 1700 voor Christus, Nordisk familjebok (1918)
La Strega, standbeeld in het kuuroord Salsomaggiore Terme, Italië
Een Svantovit zuil, Archeopark Chotěbuz-Podobora in Tjechië
Twee symbolen uit het suomenisme
Symbolen: christelijk kruis, Davidster (jodendom), Ohm (hindoeïsme), ster van de Bahai, wassende maan, (islam), zonnewiel, yin en yang (Chinese filosofie), torii (shintoïsme), dharmachakra (boeddhisme), khanda (sikhisme), swastika en ahimsa (jaïnisme), ayyavazhi (dharmische religies), Drievoudige Godin, kruis pattée, ręce boga (ook wel Slavisch kruis)
  • Sabbat: wordt ook wel heksensabbat genoemd, zie jaarfeest.
  • Salem: wordt heksenstad genoemd. Het is een plaats in Massachusetts (Amerika) en is bekend door de heksenprocessen van Salem en tegenwoordig het Witch Museum. Er zijn meerdere plaatsen met de naam Salem (in Amerika, Duitsland, India en Zweden). Volgens het Oude Testament is Salem de stad van de priesterkoning Melchisedek. Shachar en Shalim of Sahar en Salem, of ook Shar en Shalim waren in de Fenicische mythologie de ochtend- en avondschemering. Zij stamden af van de Fenicische oppergod El.
  • Samaritanen: een monotheïstische religie.
  • Samhain: een van de acht jaarfeesten. Zie ook korrigan.
  • Samsara: in het Sanskriet en Pali betekent het in cirkels ronddraaien. Samsara is in boeddhisme en hindoeïsme de cyclus van dood en wedergeboorte zonder begin en schijnbaar zonder eind, onder invloed van begoocheling en karma en vol met lijden.
  • Santería: een syncretische religie die op Cuba en Puerto Rico wordt gepraktiseerd. Santería betekent in het Spaans vrij vertaald heiligenverering. De religie is een samensmelting van hoofdzakelijk Rooms-Katholicisme en de Yorùbáreligie, de traditionele verering van de Orishas door de Yorùbá.
  • Satan: de duivel, is een uitvinding van het christendom, en heeft niets met hekserij of wicca te maken.
  • Satanisten, zoals 'De Kerk van Satan' door Anton Lavey opgericht in 1966, worden door de publieke opinie als eens onterecht voor heksen of wicca's aanzien. De Satan die deze groepen aanbidden is evenmin de christelijke duivel, maar een oude god van de gnostici: Lucifer, de Lichtbrenger. De groep heeft vooral aanhangers in de VS, bijvoorbeeld bij muzikanten uit de heavy metal scene.
  • Schorpioen: een sterrenbeeld, wordt gebruikt in de astrologie.
  • Seizoen: lente, zomer, herfst en winter.
  • Seax Wicca: afgeleid van de garneriaanse traditie, opgericht door Raymond Buckland. Hij verdiepte zich in de zigeunermagie en paste de garneriaanse hekserij aan aan zijn eigen ideeën en ervaringen.
  • Seiðkona: betekent seidr vrouw.
  • Seiðmaðr: betekent seidr man.
  • Seiðr: Oudnoorse benaming voor hekserij of tovenarij. Wordt ook wel "seid", "seidhr," "seidh," "seidr," "seithr," of "seith" genoemd.
  • Seksuele magie: een vorm van magie, bijvoorbeeld beoefend door de Ordo Templi Orientis.
  • Selene: de maangodin uit de Griekse mythologie. Ze wordt vaak vereenzelvigd met Artemis, de eeuwige maagd, omdat de maan volgens de Grieken een vrouwelijk en maagdelijk symbool was. De Latijnse naam van Artemis is Diana.
  • Shinto: geloofsovertuiging uit Japan, shinto is vermengd met confucianisme, boeddhisme en taoïsme. Shinto betekent het pad van de geesten.
  • Siderische dierenriem: wordt gebruikt in de vedische astrologie. Het betreft de werkelijke positie van de astronomische sterrenbeelden. In de siderische dierenriem worden 13 sterrenbeelden gebruikt, zie ook dierenriem.
  • Sigurblót: viering van de eerste dag van de zomer tijdens de eerste volle maan na de lente equinox, zie ook blót.
  • Sikhisme': een monotheïstische religie die in het begin van de 16e eeuw ontstond in noordelijk India door de eerste leermeester Guru Nanak Dev. Het is een apart geloof en geen samenvoeging van hindoeïsme en islam, zoals soms gedacht wordt.
  • Simbo: sjamanistische trance.
  • Sint Bonifatius: verklaarde dat het geloof in heksen niet christelijk was.
  • Sint Jan: zie Johannes de Doper. Sint Jan wordt ook wel San Juan (Spanje) genoemd. De dag van Sint Jan (24 juni) is bijzonder, in vele volksverhalen speelt het een bijzondere rol. Op deze dag, of betergezegd in de nacht voorafgaande aan Sint Jan, kun je een 'wisseldaalder' krijgen, bloeien de fernybloemen en het varenzaad. Het is de dag waarop oorspronkeljk de zomerzonnewendefeesten gevierd werden.
  • Shuvihani: zigeunerwoord voor een vrouwelijke heks.
  • Shuvihano: zigeunerwoord voor een mannelijke heks.
  • Sjamaan: een ritueel specialist en medium tussen de menselijke en geestelijke wereld. Een sjamaan maakt gebruik van een trance of alternatieve staat van bewustzijn. Een sjamaan kan één worden met de geest van een dier (diergeest).
  • Sjamanisme: het contact hebben met "een andere werkelijkheid", geesten of natuurgoden. In tegenstelling tot animisme is voor sjamanisme gespecialiseerde kennis of capaciteit vereist. In vele culturen komt sjamanisme voor. Er is ook een moderne vorm; neosjamanisme. Een volgeling van het (neo)sjamanisme is overigens geen sjamaan.
  • Slang: een symbool wat in verband wordt gebracht met hekserij. De slang kan gezien worden als gezel of diergeest. Ook de Ouroboros is een slang (of draak). De slang is ook één van de tekens van de Chinese zodiak.
  • Slangendrager: een sterrenbeeld; hoewel de ecliptica door dit sterrenbeeld, loopt behoort het niet tot de dierenriem uit de westerse astrologie. Het het teken wordt wel gebruikt in de vedische astrologie. De slangendrager wordt ook wel Ophiuchus genoemd.
  • Slangenheks: of Ormhäxan (häxan betekent heks) is een runensteen met een symbool van een drievoudige slang (triskelion]) en Gehoornde God. De steen uit Gotland is nu in het Fornsalen museum in Visby. De steen wordt ook wel slangenbezweerder (Ormtjuserskan) or Smisssteen (Smisstenen) genoemd. De Gehoornde God heeft overeenkomsten met die op de Ketel van Gundestrup.
  • Sociale antropologie: wordt ook volkenkunde, etnologie, culturele antropologie of sociaal-culturele antropologie genoemd, zie ook antropologie.
  • Soefi: aanhangers van het soefisme, soef betekent wol.
  • Soefi-heilige: spiritueel leraar en meester.
  • Soefisme: mystieke stroming binnen de islam.
  • Sól: de zonnegodin uit de Noordse mythologie, ze wordt tot de Asinnen gerekend. Ze werd achtervolgd door wolven.
  • Sol Invictus: (Latijn voor "onoverwinnelijke zon") of Deus Sol Invictus ("onoverwinnelijke zonnegod") was een religieuze titel die voor drie verschillende goden gebruikt werd ten tijde van het late Romeinse Rijk. Onder keizer Elagabalus (218-222) werd met geweld de verering van El Gebal of Elegabal, de zonnegod van zijn geboortestad Emesa in Syrië, opgelegd. Hij liet de Zwarte Steen van Emesa met veel ceremonie overbrengen en in de tempel in het Oude Rome plaatsen. Daarnaast werd de titel Invictus ook gebruikt voor Mithras en de oorlogsgod Mars. Keizer Aurelianus introduceerde in 270 na Christus de cultus van Sol Invictus als officiële staatsreligie, waarbij Sol de hoofdgod van het rijk werd. Aurelianus' Sol ontstond uit El Gebal en Apollo, maar vertoonde ook veel gelijkenis met Mithras. Aurelianus droeg de tempel van Sol Invictus op 25 december 274 op tijdens de Dies Natalis Solis Invicti. Er wordt verondersteld dat in de Dies Natalis Solis Invicti de oorsprong ligt van kerstmis ligt.
  • Solstitium: zie zonnewende.
  • Sorcière: Frans voor heks.
  • Spaanse Inquisitie: zie ook Inquisitie.
  • Spá: het voorspellen van toekomstige gebeurtenissen en de mogelijke afloop van bepaalde beslissingen, beoefent door spákona en völva. Zie ook Völuspá.
  • Spákona: een term uit de voorchristelijke oernoordse cultuur van Kelten en Germanen en duidt tot in de Middeleeuwen op een gespecialiseerde völva.
  • Spreuk: wordt ook wel toverspreuk of -formule genoemd. Ohm Mani Padme Hum ((ik) eer de parel in de lotus (wijsheid)) is een spreuk of mantra.
  • Staf: ritueel werktuig, wordt geassocieerd met het element vuur. Een staf wordt ook wel magische staf of toverstaf genoemd. De staf van een nar of joker wordt ook wel zotskolf genoemd.
  • Steenbok: een sterrenbeeld, wordt gebruikt in de astrologie.
  • Steenbokskeerkring: denkbeeldige cirkel rond de aarde op 23,439° of 23° 26′ 22″ zuiderbreedte. Deze keerkring markeert de winterzonnewende, wanneer de Zon op 22 december in het teken Steenbok staat en schijnt weer te keren naar het noorden.
  • Steen der Wijzen:
  • Ster:
  • Sterrenbeeld: wordt gebruikt in de astrologie. Twaalf van de bekendste sterrenbeelden zijn de tekens van de dierenriem uit de westerse astrologie, in de vedische astrologie wordt met dertien sterrenbeelden gewerkt.
  • Sterrenkunde: zie astronomie.
  • Stier: een sterrenbeeld, wordt gebruikt in de astrologie.
  • Stonehenge: wordt in verband gebracht met het druïdisme.
  • William Stukeley: deze dominee leefde van 1687 tot 1765 en bouwde een druïdische tempel (met appelbomen en maretakken) in zijn achtertuin na een bezoek aan Stonehenge.
  • Strappado: een Duits martelwerktuig.
  • Strega: Italiaans voor heks.
  • Stregheria: een Italiaanse stroming binnen wicca. Werd vooral populair na het verschijnen van Ways of the Strega; Italian witchcraft: It's Lure, Magick and Spells
  • Striga: Italiaans voor heks. Striga betekent ook schreeuwen, roepen, gillen.
  • Strigoi: een soort vampier-heks in Roemenië, in Albanië Shtriga genoemd.
  • Strigoaică: een vrouwelijke strigoi.
  • Strix: een vampierachtig wezen uit het Oude Rome, het was een omen.
  • Summis desiderantes affectibus: een pauselijke bul, uitgevaardigd door paus Innocentius VIII op 5 december 1484, waarin hij goedkeuring gaf aan strenge maatregelen tegen personen die beschuldigd werden van magie en hekserij.
  • Suomenisme: neopagananistische religie uit Finland, met ook andere volgelingen (bijvoorbeeld de Maris uit Rusland). Suomi kan verwijzen naar het land Finland of de taal.
  • Suomenist: volgeling van het suomenisme.
  • Surya: in de oudste geschriften van het hindoeïsme, de Veda's, de verpersoonlijking van de zon, respectievelijk de zonnegod, die veel gelovigen vandaag nog op verschillende manieren eren.
  • Sūrya namaskāra: of Surya Namaskar, zie zonnegroet.
  • Svantovitde Slavische god van de vooroudercultus, de wichelarij en de oorlog. Sommige zuilen beelden hem af met vier gezichten die elk naar een andere windrichting kijken. In de tempels voor Svantovit was een orakel aanwezig.
  • Swastika: een symbool dat wordt gebruikt in verschillende godsdiensten, het teken wordt deosil en widdershins afgebeeld. De swastika staat ook bekend als zonnewiel, bij de nazi's werd het symbool het hakenkruis genoemd.
  • Symbool: een teken, figuur, woord of handeling, waarbij voor een ingewijde een geheim, gecompliceerd of moeilijk onder woorden te brengen begrip wordt aangeduid.
  • Symbolisch:
  • Symbolisme:

T

Talisman, Iran, 12e eeuw, Louvre
Tempel van Yggdrasil, kunstwerk in Groningen
Twee devadasis of heilige tempelprostituees in Zuid-India, 1920
Het embleem van het Theosofisch Genootschap, ca. 1880-1890
Totempalen in Vancouver
Mystiek tablet van een schildpad met de acht trigrammen, de 12 tekens van de Chinese zodiak. In het midden laat een kleinere schildpad de Luoshu zien; een magisch vierkant
Keltische bronzen plaat met triskelion met gestileerde vogelkoppen, Ulster Museum in Belfast
  • Talisman: brengt geluk en voorspoed, een geluksbrenger dus. Een talisman wordt vaak verward met een amulet.
  • Tarot: 78 kaarten verdeeld in twee groepen: de "Grote Arcana" met 22 kaarten of troeven en de "Kleine Arcana" met 56 kaarten (onderverdeeld in vier kleuren, zoals ook het moderne kaartspel). Tarot wordt gebruikt bij divinatie (kartomanie). De magiër Eliphas Lévi verbond tarot aan het esoterische systeem van de kabbala.
  • Telepathie: betekent letterlijk 'voelen op afstand; gedachten overbrengen zonder zintuiglijke waarnemingen.
  • Tempel:
  • Tempeliers: ook wel Orde van de Tempeliers, gebaseerd op de Orde van het Hospitaal in 1118. Streed tegen de islam en werden in 1303 verdreven uit het Heilige Land. Ze werden door koning Filips IV van Frankrijk als ketters gebrandmerkt. In 2001 vond professor Barbara Frale bij toeval het perkament van Chinon in het Vaticaans Geheim Archief. Het document uit 1308-1314 was verkeerdelijk in het archief van de 17e eeuw terecht gekomen. Het beschreef de verhoren van 79 Tempeliers, waarvan de beroemdste tussen 28 juni en 2 juli 1308 gehouden werden in het kasteel van Chinon. Het bevat ook aantekeningen van paus Clemens V gericht aan bisschop Jacques Fournier (de latere paus Benedictus XII). Daaruit zou blijken dat Clemens de Tempeliers in 1314 vrijgesproken heeft van ketterij, hen de pauselijke absolutie geschonken heeft en zelfs vergiffenis gevraagd heeft. Hij ontbond de tempelorde onder politieke druk van de Franse koning Filips IV. Het Vaticaan gaf op 25 oktober 2007 het boek Processus contra Templarios uit en verklaarde de Tempeliers niet langer ketters. De publicatie was gebaseerd op het perkament van Chinon. In 2008 spanden nazaten van de Tempeliers in Spanje een rechtszaak aan tegen paus Benedictus XVI om de goede naam van de tempelorde te herstellen.
  • Tempelprostituee: een voorbeeld zijn de devadasis, heilige tempelprostituees uit het hindoeïsme.
  • Thelemieten: volgelingen van Aleister Crowley.
  • Theologie:
  • Theoloog:
  • Theosofie:
  • Theosofisch Genootschap: opgericht door Helena Petrovna Blavatsky (1831-1891) en Henry Steel Olcott (1832-1907). Publicaties zijn Isis Unveiled, A Master-Key to the Mysteries of Ancient and Modern Science and Theology (1877) en The Secret Doctrine (1888).
  • Keith Thomas: historicus, publiceerde onder andere Religion and the Decline of Magic and Man and the Natural World en Religion and the decline of magic: studies in popular beliefs in sixteenth and seventeenth century England .
  • Theosoof:
  • Tsjoenderij: Fries voor hekserij.
  • Tjoenster: Fries voor heks, zowel mannelijk of vrouwelijk.
  • Tocadura de brujas: aanraking van de heks, de naam van een ziekte die elke vorm kon aannemen (van griep tot epilepsie) en veroorzaakt werd door de belediging van elfen.
  • Toenemende maan: een maanfase. Toenemende maan wordt ook wel wassende maan genoemd.
  • Totem: een natuurlijk of bovennatuurlijk voorwerp, wezen of dier dat persoonlijke symbolische betekenis voor een individu heeft en met wiens fenomenen en energie men zich sterk verbonden voelt. Het woord is afgeleid van het woord odoodem (familieteken) in de Ojibwe-taal.
  • Totemisme: een religieuze overtuiging die vaak geassocieerd wordt met sjamanistische religies. Het beschrijft een relatie van een volk of individu met betrekking tot een totem. Totemisme komt in Amerika en bij de Siberische volke
  • Totempaal: een houten standbeeld, zoals die door sommige indianenstammen werden gemaakt. Een totempaal kan gezien worden als heiligdom.
  • Toverdrank: een magische drank, toverdrank komt voor in vele mythologiën. Ceridwen (de heksmoeder) en Gwion Bach veranderen van gedaante door een toverdrank in de Welshe mythologie. In de Griekse mythologie zorgt Circe met een toverdrank voor metamorfose.
  • Tovenaar: een man die kan toveren, een magiër of Heksenmeester. Een bekende tovenaar is Merlijn.
  • Tovenaarster: een vrouwelijke tovenaar.
  • Tovenares: een vrouwelijke tovenaar.
  • Tovenarij: zie magie.
  • Toverboek: een boek met magische spreuken.
  • Toveren: beoefenen van magie.
  • Toverformule: een magische formule, wordt ook toverspreuk genoemd.
  • Toverkracht: zie magie.
  • Toverkunst: zie magie.
  • Toverheks: benaming voor een heks.
  • Toverij: zie magie.
  • Toverketel: een magische ketel, soms gebruikt voor het maken van een toverdrank. Taran en de Toverketel (originele titel "The Black Cauldron") is losjes gebaseerd op de eerste twee boeken van de vijfdelige kinderboekenserie "De Avonturen van Taran" (geïnspireerd op de Welshe mythologie, en de Mabinogion in het bijzonder).
  • Toverkol: een vrouwelijke heks of tovenaarster, wordt ook wel kol, kolrijdster of lelijk oud wijf genoemd (zie oude wijven).
  • Toverspreuk: een magische spreuk, wordt ook toverformule genoemd. Zie ook de Merseburger toverspreuken.
  • Toverstaf: zie staf.
  • Trance: een staat van bewustzijn, wordt o.a. door sjamanen beoefent.
  • Triade:
  • Trigram: figuur bestaande uit drie lijnen, wordt o.a. gebruikt in de I-Tjing.
  • Trinacrie: zie triskelion.
  • Triskele: zie triskelion.
  • Triskelion: een symbool, wordt ook wel trinacrie of triskele genoemd, afkomstig uit het Oud-Grieks; τρισκελής "driebenig". De triskelion bestaat uit drie ineengestrengelde spiralen of symbolen (zoals benen).
  • Tweeling: een sterrenbeeld, wordt gebruikt in de astrologie.

U

  • Universum:
  • Upanishaden: een onderdeel van de hindoeïstische Shruti-geschriften. De oudste Upanishads behoren tot de Vedische geschriften. Zij komen voor bij elk van de vier Veda's.

V

Valknot
Een vijzel en stamper op een uithangbord van een apotheek in Duitsland
Odin houdt ringen vast en leunt op zijn speer, terwijl hij naar de völva kijkt, linksonder wordt verwezen naar Völuspá stanza 14, 1895
De staf staat symbool voor vuur; hier Staven 9 uit de tarot
Holda, de beschermster, Friedrich Wilhelm Heine (1845-1921)
  • Väinämöinen: zanger, tovenaar en bespeler van de kantele, het Finse snaarinstrument. Hij is de zoon van Ilmatar, de Luchtgodin en Watermoeder. Zie ook Kalevala.
  • Doreen Valiante: schreef Witchcraft, a Tradition Renewed (1990).
  • Valknot: een symbool wat tegenwoordig wordt gebruikt door asatruar en vanatruar. Het symbool wordt in verband gebracht met Odin en bestaat uit ineengestrengelde driehoeken.
  • Vanatru: stroming binnen de noordse traditie, het is de benaming van mensen die alleen de Vanen vereren. Vanatru betekent "trouw aan de Vanen". Zie ook asatru en odinisme.
  • Vanen: ook wel Vanir of Wanen genoemd, goden uit de Noordse mythologie. Zie ook Asen.
  • Vanir: zie Vanen.
  • Várblót: zie sigurblót.
  • Varenzaad: een magische plant uit de folklore, vergelijkbaar met de fernybloem. Varenzaad moest tijdens de nacht van Sint Jan (midzomerfeest), om middernacht, geplukt worden.
  • Vate: naast de druïde en de bard was de vate een functie bij de Kelten. Ook in het Romeinse collegium Salii was een vate aanwezig.
  • Veda's: hindoegeschriften met een rijkdom aan spreuken en magische riten. Veda is Sanskriet voor wat bekend is.
  • Vedische astrologie: in deze astrologie wordt met siderische dierenriem gewerkt, zie ook astrologie.
  • Vedische geschriften:
  • Vedisme:
  • Verering:
  • Verlichting:
  • Vetrnóttablót: oogstfeest, wordt ook wel winternacht genoemd. Het markeert het einde van de zomer en het begin van de winter.
  • Vijf: in het Grieks penta. Er zijn elementsystemen met vijf elementen.
  • Vijzel:
  • Vissen: een sterrenbeeld, wordt gebruikt in de astrologie.
  • Vitki: de mannelijke tegenhanger van de völva uit de noordse traditie. Een vitki beoefent seidr of galdr, het woord wordt wel vertaald met runenmeester.
  • Volkscultuur: zie folklore.
  • Volksgeloof: geloofsvoorstellingen die onder het volk leven, in afwijking van de voorstellingen volgens de officiële godsdiensten. Volksgeloof wordt ook wel bijgeloof genoemd.
  • Volle maan: een maanfase. Zie ook blauwe maan en esbat.
  • Völuspa: een van de gedichten (profetie van de Völva; Oudnoors vɔluˌspa, Modern IJslands vœlʏˌspau) uit de Poëtische Edda. Zie ook spá.
  • Völva: een vrouw die seidr beoefent. Een zieneres en sjamanka uit de noordse traditie. Net als een seidkona is de völva "draagster van de staf". Een völva is priesteres van Freya. De mannelijke tegenhanger van een völva wordt vitki genoemd.
  • Vodun: ook wel voodoo genoemd, de officiële godsdienst in het West-Afrikaanse land Benin. Het is een geloof in een schepper, bijgestaan door goden en godinnen, voorouders en geesten. Door slavernijtransporten kwam het geloof ook Cuba, Haïti, Brazilië, het Caribische gebied en Suriname. In Suriname vermengde de Afrikaanse voodoo zich met allerlei indianenrituelen, waaruit het huidige winti ontstond.
  • Voodoo: zie vodun en vodou.
  • Vodou: ook bekend onder de Engelse naam voodoo, is per presidentieel decreet sinds 4 april 2003 de officiële godsdienst van het land Haïti. Zie ook vodun.
  • Voorjaarsequinox: zie lente-equinox.
  • Voorouder:
  • Voorouderverering:
  • Voorteken:
  • Vrijmetselaars: een stroming, verstrengeld met hermetische en kabbalistische tradities. In 1717 werd de Grant Lodge gevormd; men gebruikte een symbolisch systeem dat was gebaseerd op het genootschap der metselaars (Operative Mason's Craft). Er zijn drie niveaus: leerling, gezel en meester. Er zijn gradaties zoasl Rose Croix, Knight of the Pelican, Eagle en Sovereign, Prince Rose Croix of Heredom, Grand Elected Knight Kadosh en Knight of Black and White Eagle. Het beïnvloedde de hedendaagase magische praktijken, zoals die van Hermetic Order of the Golden Dawn.
  • Vrijmetselarij: zie Vrijmetselaars.
  • Vrouw Holle: ook Holda of Hulda; is een van vele demonische vrouwelijke wezens uit het volksgeloof, die vanuit hun oorsprong met de onderwereld in contact staan. Zij heerst over de alven en kabouters, de witte wieven en dwaallichtjes (zie fee). Ze heeft overeenkomsten met de moerasvrouw, Frigg, Hel, Perchta, Cailleach (Hekate) en Nehalennia. Ze wordt in verband gebracht met de door Tacitus beschreven Nerthus. Vrouw Holle is beschermvrouw van de spinsters en wevers, er bestaan parallellen met de Völva en Nornen. Vrouw Holle wordt als aanvoerster van de Wilde Jacht gezien. Tussen 23 december en 5 januari kijkt ze of mensen dat jaar vlijtig of lui waren. Er zijn overeenkomsten met de Italiaanse Befana en IJslandse Grýla (met kat en de Jólasveinar, een soort kabouter of trol, zie ook kerstelf) en de Nederlandse Schele Guurte (met kat), die ook in de kerstperiode controleren, straffen en belonen. In het Ásatrú wordt Vrouw Holle als godin vereerd. De gewone vlier (in het Duits Holunder, Holderbusch of Holleris) is aan Vrouw Holle gewijd.
  • Vuur: een van de elementen. Vuur komt voor in het Chinese, Indiase en Tibetaanse elementensysteem en in de westerse reeksen van vier, vijf en negen. Vuur wordt gezien als mannelijk element. In astrologie wordt het gerelateerd aan Ram, Leeuw en Boogschutter. In de tarot wordt vuur vertegenwoordigd door staven en aartsengel Michael. De westerse systemen verbinden vuur met het westen, herfst, schemering en afnemende maan.

W

Wassende maan
De waterproef; een drijvende en gezonken persoon
Het gebruik van de wichelroede, 1700
Åsgårdsreien of de Wilde Jacht, 1872
Frau Holle, of Berchta, en haar trein; ook Vrouw Holle wordt gezien als aanvoerdster van de Wilde Jacht, Christmas troughout Christendom, 1873
Wodan en het zwaard in de boom, Mainbruecke Freudenberg
  • Waarzeggen: zie waarzeggerij.
  • Waarzegger: een beoefenaar van waarzeggerij.
  • Waarzeggerij: een vorm van divinatie.
  • Waarzegkunst: de kunst van het waarzeggen.
  • Waarzegster: een vrouwelijke waarzegger.
  • Walpurgisnacht: feest in de nacht van 30 april op 1 mei om de zomer in te luiden. De huidige christelijke variant is vernoemd naar de heilige Walburga en wordt gevierd in Centraal- en Noord-Europa. Walpurgisnacht kwam in de plaats van Beltane.
  • Warlock: Engels voor tovenaar of duivelskunstenaar. Het woord komt van het Oud Engelse wǣrloga (eedbreker of bedrieger), het Oud Noorse varð-lokkur (roeper van geesten) wordt ook genoemd. In het Nederlands wordt warlock ook wel vertaald met heksenmeester.
  • Water: een van de elementen. Water komt voor in het Chinese, Indiase en Tibetaans elementensysteem en in de westerse reeksen van vier, vijf en negen. In de noordse traditie komt water ook nog voor als ijs. Water wordt gezien als vrouwelijk element. In astrologie wordt het gerelateerd aan Kreeft, Schorpioen en Vissen. In de tarot wordt water vertegenwoordigd door kelken en aartsengel Gabriel. De westerse systemen verbinden water met het oosten, lente, dageraad en toenemende maan.
  • Wanen: zie Vanen.
  • Wassende maan: zie toenemende maan.
  • Waterman: een sterrenbeeld, wordt gebruikt in de astrologie.
  • Waterproef: een proef die uitgevoerd werd bij personen die verdacht werden een heks te zijn. Armen en benen werden vastgebonden en een persoon werd te water gelaten. Als men bleef drijven, was men een heks. Heksen zouden een zeer laag lichaamsgewicht hebben, dit speelt ook een rol bij de heksenwaag.
  • Wedergeboorte:
  • Weegschaal: een sterrenbeeld, wordt gebruikt in de astrologie.
  • Westerse Mysteriën:
  • Wicca: Oudengels woord voor een mannelijke heks of benaming van een grote stroming binnen het neopaganisme.
  • Wicce: Oudengels woord voor een vrouwelijke heks.
  • Wiccian: Oudengels werkwoord, betekent zoiets als heksen of toveren.
  • Wichelaar: een beoefenaar van wichelarij.
  • Wichelarij: zie wichelen.
  • Wichelen: voorspellingen doen, waarzeggen. Er zijn vele verschillende vormen van wichelen. Een sterrenwichelaar (ook wel astroloog) doet dit bijvoorbeeld met behulp van de stand van de sterren; het tekenen van een horoscoop.
  • Wichelroede: een middel bij divinatie.
  • Wichelroedelopen: een manier van divinatie.
  • Wickerman: een beeltenis van een mens, gemaakt van riet of wilg. Druïcca's en wiccas gebruiken de rieten man in de huidige tijd. Soms wordt de Wicker Man in brand gestoken, op andere momenten is het een afgod voor bescherming (vaak samen met de Green Man).
  • Widdershins: beweging tegen de wijzers van de klok in.
  • Wilde Jacht: algemene benaming voor ontelbare mythen die geassocieerd worden met zielenroof. Aanvoerders van de Wilde Jacht zijn bijvoorbeeld Odin, Wodan, Herne the Hunter, Gwyn ap Nudd, Holda en Vrouw Holle. Andere benamingen zijn Wilde Heir, Wilde Heer, Åsgårdsrei (Asgard is de verblijfplaats van de Asen), Wuotanes Her, Die Wilde Jagd, Das Wilde Heer, Wild Hunt, Odens jakt, Odens hundar, Oskorei, Jolareidi, Menée Hellequin, Mesnie Hellequin of Chasse-galerie genoemd. In Groningen komt de Wilde Heer langs rond Halloween. In Nuland reed een hellewagen met vurige paarden met enorme snelheid door de velden, heggen en sloten waren geen obstakel. In Veghel reed een vurige wagen over de toppen van bomen, het maakte een geluid alsof er met een ijzeren ketting werd gerammeld. Het wordt de helse jacht genoemd. In Aalten en Rekken heet de aanvoerder van de Wilde Jacht Beerneken van Galen en in Winterswijk Jagdbeeandekes Heer. In Het verhaal van Schele Guurte worden Berend met de honden en Derk met de beer genoemd. In de middeleeuwen werd de horde soms aangevoerd door een heilige, waaronder Nicolaas van Myra en zijn knecht Ruprecht. Ook Sint Maarten wordt genoemd als aanvoerder, alsook de schimmelrijder.
  • Wind: een luchtstroom in de atmosfeer, veroorzaakt door drukverschil. Zie ook energie.
  • Windrichting: de 4 hoofdstreken zijn noord, oost, zuid en west.
  • Winter: een van de seizoenen. Winter staat in de westerse elementsystemen symbool voor aarde. Winter wordt ook gebruikt bij mahjong.
  • Winternacht: zie vetrnóttablót.
  • Winterzonnewende: één van de twee jaarlijkse zonnewendes, wordt ook wel midwinter genoemd. De winterzonnewende vindt op 21 of 22 december plaats. Op het noordelijk halfrond is dit de kortste dag. Zie ook steenbokskeerkring.
  • Witch: Engels voor heks.
  • Winti: een traditionele Afro-Surinaamse religie in Suriname. Hierbij versmolt vodun met lokale indiaanse rituelen
  • Witchcraft: Engels voor hekserij.
  • Witchcraft Acts: verschillende besluiten over hekserij in Engeland, Schotland en Ierland. De eerste wet van het Parlement, die specifiek gericht was tegen hekserij, was het besluit De hæretico comburendo op instigatie van aartsbisschop Thomas Arundel in 1401. Hekserij - sortilegium - tovenarij of divinatie (als een soort van ketterij) werd bestraft met de brandstapel. Deze wet was echter gericht tegen een kerkelijke misdrijf, technisch niet een misdrijf in het gemeen recht. Er volgenden verschillende Witchcraft Acts. Het parlement van Schotland voerde in 1563 een Witchcraft Act in. De wet werd wettelijk van kracht in de republiek Ierland, hoewel deze nooit werd toegepast. De meeste oud Engelse wetten werden ingetrokken in Ierland op 16 mei 1983. In 1951 werd de wet tegen hekserij ingetrokken met de inwerkingtreding van de Fraudulent Mediums Act 1951. De oud Britse wetgeving is nog steeds van kracht in Israël, de wetgeving is opgenomen in het juridische systeem van het Britse mandaat over Palestina. Israël werd onafhankelijk voor de wet werd ingetrokken in Groot-Brittannië. In de onafhankelijkheidsverklaring uit 1948 staat geschreven dat de staat binnen enkele maanden een grondwet zal voltooien. Dat is tot op heden niet gebeurd.
  • Witchfinder General: boek van Matthew Hopkins, een heksenjager. Uitgegeven in 1580.
  • Witte heks: een heks die hekserij gebruikt voor het 'goede' (voor de gemeenschap), danwel iemand die daarvan wordt beschuldigd.
  • Witte magie: zie magie.
  • Wodan: ook wel Wodin, Wodan, Weda, Wotan, Wothan of Wuodan; een benaming voor Odin, de oppergod.
  • Wu: een sjamaan of tovenaar in (China, zestiende tot achtste eeuw voor Christus). Gebruikte toverspreuken en kruiden.
  • Wyrd: Angelsaksisch voor noodlot, macht en profetische kennis. Het begrip wordt omschreven in The Way of Wyrd (1983) en The Wisdom of Wyrd (1996) van Brian Bates. Men kan invloed uitoefenen op wyrd; Brian Bates omschreef dit als "een zeiler die zonder de stroming te wijzigen, de zeilen kan aanpassen om van richting te veranderen". Wyrd speelt ook een rol in de Discworld-serie van Sir Terry Pratchett (bijvoorbeeld Wyrd Sisters).

X

Y

Yggdrasil
Yoruba deur in het Brooklyn Museum
De constructie van het symbool yin yang
  • Yamauba: een berg-heks uit de Japanse mythologie, ze wordt vaak verwisselt met de Yuki Onna (sneeuwvrouw).
  • Yezedi: ook wel jezidi of yazidi genoemd, in het Koerdisch: Êzidîtî of Êzidî; aanhangers van een syncretistische geloofsovertuiging waarin men christelijke, islamitische (sjiitische), zoroastrische, manicheïstische, mithraïstische en heidense elementen terugvindt. Ze worden ook wel cult van engelen genoemd. Traditioneel worden de jezidi's door hun (hoofdzakelijk soennitische) vijanden verketterd als duivelvereerders of Satanaanbidders. Eeuwenlang (en tot vandaag) werden de jezidi's door vijandige buren of regimes vervolgd; Turkse jezidi's migreerden vooral naar Duitsland.
  • Yggdrasil: de levensboom uit de Noordse mythologie. De boom verbind de Negen Werelden. De drie Nornen weven het lot (wyrd) aan de voet van Yggdrasil.
  • Yang: licht, mannelijk. Zie yin yang.
  • Yin: donker, vrouwelijk. Zie yin yang.
  • Yin yang: een symbool van Chinese elementen die onscheidbaar en afhankelijk zijn van elkaar. Het symbool komt ook in andere culturen voor.
  • Yoga: een hindoeïstische filosofie die leert de geest, het gevoel en het lichaam te beheersen om daarmee de vereniging met God te bereiken.
  • Yorubareligie: de oorspronkelijke religie van het Yorubavolk. Het heeft een centraal concept onder de naam Olodumare. Er zijn erediensten voor natuurkrachten, of geesten, die Orisha's worden genoemd.
  • Yule: zie jólablót.
  • Yuleblót: zie jólablót en blót.

Z

Zenit
Het licht van de zon tijdens de zomerzonnewende, op de afbeelding zijn de noordpoolcirkel, de kreeftskeerkring, de evenaar, de steenboekskeerkring en de zuidpoolcirkel weergegeven
Zentao
Zonnewiel
Surya Majapahit of de Zon van Majapahit, het embleem wordt vaak gevonden in Majapahit ruïnes. Het bestaat uit de 8 hindoegoden met 9 zonnestralen (die ook symbool staan voor goden)
Amaterasu, de zonnegodin uit Japan
Het heft van het zwaard van marquis de Lafayette, met symbolen uit de Vrijmetselarij
  • Zenit: het hoogste punt van de sterrenhemel gezien vanuit het punt waar de waarnemer staat. Het is dus het punt recht boven de waarnemer.
  • Zen: een vorm van het boeddhisme die volgens de overlevering is ontstaan in India en die in de 5e eeuw zou zijn geïntroduceerd in China. Daar kwam zen tot grote bloei, maar tegenwoordig geldt vooral Japan als het centrum van het zenboeddhisme. Zen legt de nadruk op za-zen: meditatie als middel tot verlichting. Bij deze meditatievorm zijn onder andere beheersing, wijsheid en een goed gevoel voor humor van belang.
  • Zentao: evolutie van de tao (yin yang) en de vijf elementen van feng shui.
  • Zodiak: zie dierenriem.
  • Zout: een van de elementen die in de noordse traditie wordt gebruikt.
  • Zomer: een van de seizoenen .
  • Zomerblót: viering van de zomerzonnewende. Zomerblót wordt ook wel midzomerblót genoemd, zie ook blót.
  • Zomerzonnewende: één van de twee jaarlijkse zonnewendes, wordt ook wel midzomer genoemd. De zomerzonnewende vindt op 20 of 21 juni plaats. De zon staat in de kreeftskeerkring. Op het noordelijk halfrond is dit de langste dag. Zie ook winterzonnewende.
  • Zon: de ster in ons sterrenstelsel| die het middelpunt vormt van ons zonnestelsel en waar onder andere de Aarde omheen draait. De Zon is ook een kaart uit de tarot.
  • Zonaanbidding: aanbidding van de zon. Syriërs en Armeniërs beschuldigden de Romeinen van zonaanbidding en afgoderij.
  • Zonde:
  • Zondebok:
  • Zonlicht:
  • Zonne-energie:
  • Zonnegod: komt zowel in mannelijke als vrouwelijke vorm voor; het is de zon die als godheid wordt vereerd. In vele culturen was dit het geval, zoals in het Oude Egypte, bij de Kelten, Germanen en Azteken. Voorbeelden van zonnegoden zijn Surya, Heimdal, Sól, Amaterasu en Bel. In de Germaanse mythologie werd in de Merseburger toverspreuken Sunna (Oudhoogduits voor "zon") vermeld, daarnaast is ze ook bekend als Sunne. Haar Angelsaksische naam is Sigel.
  • Zonnegodin: een vrouwelijke zonnegod.
  • Zonnegroet: Sanskriet: Sūrya namaskāra of Surya Namaskar, de bekendste yogaserie uit de hatha yoga.
  • Zonnekalender: een kalender, gebaseerd op de zon. Zie ook maankalender. De meeste maankalenders zijn eigenlijk lunisolaire kalenders, waarin de maanden worden bijgehouden aan de hand van de maan, maar toch worden gecorrigeerd om aan te sluiten op een tropisch jaar.
  • Zonnekruis: zie swastika.
  • Zonnestelsel:
  • Zonnetempel: een tempel gewijd aan de zon.
  • Zonnewagen: de wagen die de zonnegod voorttrekt langs de hemel. De zonnewagen komt in meerdere culturen voor. De zonnewagen wordt soms afgebeeld in de Grote Arcana van de tarot. Een zonnewagen is ook een auto die zonne-energie als krachtbron gebruikt.
  • Zonnewiel: zie swastika.
  • Zonnewende: vanaf de aarde gezien lijkt het alsof de zon op het meest noordelijke of zuidelijke punt is beland. Op deze punten liggen de keerkringen (kreeftskeerkring en steenbokskeerkring). De kortste en langste dag vallen op deze momenten, er worden wereldwijd verschillende feesten gevierd. De zonnewende wordt ook wel solstitium genoemd, zie ook zomerzonnewende en winterzonnewende.
  • Zonsopkomst:
  • Zonsondergang:
  • Zonsverduistering: zie eclips en ecliptica.
  • Zuidpool: de geografische zuidpool van een planeet is het zuidelijke snijpunt van de draaiingsas met het oppervlak. Voor de aarde is dit punt gelegen op het continent Antarctica. Doordat de aarde beschikt over een magnetisch veld is er eveneens sprake van de geomagnetische zuidpool, wat natuurkundig gezien op de aarde een magnetische noordpool is. Aangezien de richting van het magnetisch veld op langere termijn niet stabiel is, is de locatie van de geomagnetische zuidpool niet vast. Zie ook pool.
  • Zuidpoolcirkel: een van de vijf belangrijke parallellen en een van de twee poolcirkels, zoals aangeduid op kaarten van de aarde. De zuidpoolcirkel loopt op 66½° ten zuiden van de evenaar. Binnen de zuidpoolcirkel gaat de zon, afhankelijk van de breedtegraad, in de zomer op het zuidelijk halfrond een aantal nachten niet onder en komt deze een aantal dagen niet op in de winter.
  • Zwaard: ritueel werktuig. Het zwaard werd oorspronkelijk gebruikt in de Vrijmetselarij en de Gouden Dageraad. Het zwaard is soms op een altaar aanwezig in plaats van de athame.
  • Zwarte heks: een heks die hekserij gebruikt voor het 'kwade' (voor de gemeenschap), danwel iemand die daarvan wordt beschuldigd.
  • Zwarte Joker, een kaart uit het kaartspel. Zie ook Rode Joker en joker.
  • Zwarte Kaat: heks uit Bladel, ze ligt begraven onder de heksenboom. Er is een standbeeld van Zwarte Kaat in Bladel. De heks in de brouwketel is een sprookje over een heks in Bladel.
  • Zwarte kat: een zwarte kat wordt in verband gebracht met heksen. Het zien van een zwarte kat, wordt als een omen gezien. Zie ook kat en diergeest.
  • Zwarte kunst: zie nigromantie.
  • Zwarte magie: zie magie.
  • Zwartkunstenaar: beoefenaar van zwarte kunst.
Informatie afkomstig van https://nl.wikibooks.org Wikibooks NL.
Wikibooks NL is onderdeel van de wikimediafoundation.