Kookboek/Koffie

Koffie is een drank die gemaakt wordt van gemalen koffiebonen en heet water.

Koffie kan men drinken bij het ontbijt, rond koffietijd (zo tussen 10 en 11 uur 's morgens), bij de lunch, 's middags rond een uur of 5 en na het avondeten (hoewel dat niet zo verstandig is omdat koffie voorkomt dat je slaperig wordt). Maar er zijn ook veel mensen die tussendoor koffie drinken en ook die liever koffie dan thee drinken tijdens theetijd (zo tussen 3 en 4 uur). Dus eigenlijk kun je de hele dag door koffie drinken, hoewel ook dat niet verstandig is: het Voedingscentrum adviseert maximaal 5 kopjes (= 625 ml) filterkoffie per dag.

Soorten koffie

Er zijn vele soorten koffie, zowel van koffiebonen, manieren van malen (grof of fijn), manieren van koffie zetten en serveren. Elke soort levert een iets andere smaak koffie op. Enkele voorbeelden:

Soorten koffiebonen: zie Meest geteelde soorten koffie in Wikipedia.
Cafeïnevrije koffie of Decafé: gemalen koffie waaruit de cafeïne vóór het branden van de koffiebonen is verwijderd.
Methoden van koffie zetten:
- Met een koffiefilter en een koffiekan, handmatig of met een koffiezetapparaat (zie beschrijving hieronder).
- Cold brew: filterkoffie waarbij koud water in plaats van heet water wordt gebruikt.
- Espresso: zeer sterke koffie, gemaakt van koffiebonen die fijn zijn gemalen en in een speciale espressomachine onder hoge druk door heet water zijn geperst. Espresso wordt geserveerd in een mini-kopje met een glaasje koud ater erbij. Varianten van espresso:
  - Lungo: espresso waarbij de doorlooptijd en hoeveelheid water is vergroot, terwijl de hoeveelheid koffie hetzelfde is gebleven.
  - Ristretto: espresso waarbij de doorlooptijd en hoeveelheid water is verkleind, terwijl je de hoeveelheid koffie hetzelfde is gebleven. Dit is espresso met een nog intensere, vollere smaak dan gewone espresso.
- Oploskoffie: in een koffiekop schept men één of meer lepels speciale koffiepoeder of -korrels (aantal volgens de instructie op het potje) en vervolgens direct heet water. Even roeren en klaar!
- Pruttelkoffie (officieel:percoleren): een metalen koffiepot die op het vuur gezet wordt of elektrisch werkt, heeft onderin een reservoir voor water, terwijl bovenin de gemalen koffie in een geperforeerd bakje ligt. Als het water kookt (pruttelt), wordt het water naar boven geperst door een smalle metalen buis die uitkomt bij de gemalen koffie. De vloeibare koffie druppelt naar beneden. Zodra door een glazen deksel te zien is, dat alleen nog koffie en geen water meer naar boven komt, is de koffie klaar.
- Turkse koffie: speciale koffie wordt samen met eenzelfde hoeveelheid suiker in een cezve gedaan. Water wordt toegevoegd en op het vuur langzaam tot vlak onder het kookpunt gebracht. Als de koffie begint te schuimen, is hij in principe klaar, al wordt in sommige gebieden de koffie daarna nog een aantal keer aan het schuimen gebracht. Ten slotte wordt de koffie met koffieprut en al in een klein kopje geschonken.
Manieren van serveren^[1]:
- Zwarte koffie: een kop koffie van een filtermaling, zonder toevoegingen.
- Koffie met melk en suiker: een kop zwarte koffie waaraan een scheutje koffiemelk (van koemelk) en één of meer schepjes of kontjes suiker is toegevoegd.
  - Andere soorten melk voor in de koffie: opgewarmde gewone koemelk, havermelk, sojamelk, poedermelk (koffie-creamer).
  - Andere manieren om koffie te zoeten: zoetstof, honing en kandij.
- Americano: Espresso met een scheut heet water.
- Koffie verkeerd (Nederland) of Lait Russe (België): een kop filterkoffie, die voor de helft bestaat uit warme melk.
- Espresso macchiato of caffè macchiato: een kopje espresso met een klein laagje melkschuim erop.
- Flat white: kop koffie met 2/3 deel espresso en 1/3 deel warme melk, doorgaans geserveerd met een dun laagje schuim.
- Cortado: espresso met warme melk waarbij de verhouding 50/50 is, en een klein toefje melkschuim bovenop.
- Cappuccino: een kopje met 1/3 espresso, 1/3 warme melk, 1/3 melkschuim bovenop en een snufje cacao.
- Caffè latte of kortweg Latte: een kop koffie gemaakt van 1/3 espresso, 2/3 warme, opgestoomde melk en een laagje melkschuim.
- Latte macchiato: een kop koffie, waarbij eerst opgeschuimde melk in het kopje of glas wordt gedaan en daarin espresso wordt gegoten. De schuimlaag is dikker dan van een caffè latte.
- Wiener melange: espresso met melk, slagroom, cacaopoeder én een schuimlaag bestaande uit suiker en een eidooier.
- Irish coffee: warme koffie, Ierse whiskey en room.

Fotogalerij soorten koffie

Zoetstof
Espresso met een glas water
Lungo
Ristretto
Oploskoffie
Doorzichtige perculator (voor "pruttelkoffie")
Turkse koffie
Koffie verkeerd
Espresso macchiato
Flat white
Cortado
Cappuccino
Caffè latte (Latte)
Latte macchiato
Wiener melange
Irish coffee

Koffie zetten met koffiefilter

Benodigdheden

Ingrediënten

Gemalen koffie: ongeveer 7 gram gemalen koffie (dat is 1 maatschepje) per 100 tot 125 ml water
Water
(Optioneel:) een schepje Buisman

Keukengereedschap

Waterkoker, fluitketel, steelpan met deksel of koffiezetapparaat
Koffiefilterhouder (plastic, stenen of metalen)
Koffiekan; dit kan een echte koffiekan zijn, een thermosfles (die uitsluitend voor koffie wordt gebruikt, in verband met luchtjes die achterblijven) of iets anders waar de koffiefilterhouder op past
Papieren koffiefilter, passend in de koffiefilterhouder

Fotogalerij filterkoffie

Koffiebonen malen voor vers gemalen koffie
Fluitketel
Koffiezetapparaat met koffiekan en koffiefilterhouder
Koffiefilter met gemalen koffie in koffiefilterhouder
Heet water opgieten met een steelpan
Koffie schenken
Suikerpot met verschillende soorten suikerklontjes
Schaaltje met verschillende kleuren kandij
Koffiemelk in koffie schenken

Bereidingswijze

Meet eerst hoeveel water er in koffiekopjes of koffiemokken gaat die jij gebruikt. Onthoud dit of schrijf het op voor de toekomst. Bepaal aan de hand daarvan èn aan de hand van de gewenste sterkte van de koffie hoeveel water en gemalen koffie er nodig is. Hoe meer gemalen koffie wordt gebruikt, hoe sterker de koffie wordt.
Of je koffie zet met een koffiezetapparaat of handmatig, maakt voor het proces in beginsel niet veel uit. Het koffiezetapparaat neemt het opgieten van water uit handen, maar desalniettemin moet je goed blijven opletten.
(Optioneel:) Voeg een schepje Buisman toe aan de gemalen koffie, vóórdat er heet water over gegoten wordt. Buisman bestaat uit gebrande, gekaramelliseerde glucosestroop en melasse en dient ter verbetering van de koffiesmaak.

Handmatig koffie zetten

Giet iets meer water in de waterkoker, ketel of steelpan dan je nodig hebt. Er verdampt immers ook nog water tijdens het koken. Zet de waterkoker aan of het water op hoog vuur. Houd in de gaten wanneer het kookt.
Zet ondertussen de koffiekan op het aanrecht. Een thermoskan mag rechtstreeks op het aanrecht, een glazen kan of andere kan die kan breken door grote warmteverschillen (koud aanrecht - hete koffie) moet op een onderzetter of pannenlap staan.
Zet de koffiefilterhouder op de koffiekan.
Plaats daarin één papieren koffiefilter.
Doe de afgepaste gemalen koffie erin. Voor sterke koffie een beetje meer.
Als het water kookt: doe eerst een beetje water in het filter zodat de gemalen koffie net onder water staat. Laat dat intrekken. Voeg daarna heet water bij tot bijna aan de rand van het filter. Doe dit net zo vaak totdat je de gewenste hoeveelheid koffie hebt of de kan vol is.

De koffie is nu klaar.

Koffie zetten met een koffiezetapparaat

Zorg voor een schone koffiekan en koffiefilterhouder.
Meet in de koffiekan het aantal gewenste kopjes af met water.
Zet een papieren filter op de koffiefilterhouder van het apparaat en meet de hoeveelheid koffie af. Zet de koffiefilterhouder terug op zijn plaats.
Giet het water in het reservoir.
Zet direct daarna de koffiekan op het plaatje in het koffiezetapparaat.
Zet het koffiezetapparaat aan volgens de instructie van de handleiding. Voorkom daarbij dat het water niet in het filter terechtkomt maar ernaast loopt, of andere dingen die mis kunnen gaan.
Als al het water koffie is geworden in de koffiekan, is de koffie klaar.
De koffie kan enige tijd warm gehouden worden in de koffiekan op het plaatje.

Koffie serveren

Giet koffie in de klaargezette koffiekopjes of koffiemokken. Geef er theelepeltjes bij.
Serveer er een kannetje koffiemelk en suiker bij, zodat alle gasten naar eigen smaak de koffie kunnen drinken. De suiker kan een schaaltje gewone kristalsuiker zijn met een suikerlepeltje erbij of een schaaltje suikerklontjes met een suikertang, en een flacon zoetjes.
Geef er desgewenst koekjes, cake, koeken of gebak bij, afhankelijk van de gelegenheid.

Na afloop

Gooi het papieren filter met de koffiedrap weg, dat kan in de GFT- of groenbak. Spoel de drap NIET door de gootsteen, dat kan verstopping veroorzaken.
Maak de koffiekan goed schoon, maar gebruik daarbij geen sop, want anders heeft de koffie de volgende keer een bijsmaak van zeep.
- Vul daarna een thermoskan geheel met water, echt tot aan de rand, en draai het deksel erop (waarbij er water over de kan gutst, zet hem dus op het aanrecht of in de gootsteen als je dat doet). Dit voorkomt dat het rubber uitdroogt en de thermoskan onbruikbaar wordt. Een tegengestelde mening is om zo'n kan juist droog weg te zetten en niet af te sluiten om te voorkomen dat er geurtjes ontstaan.
- Maak het koffiezetapparaat schoon volgens de instructies van de gebruikershandleiding. Verwijder ook regelmatig kalkaansalg om te voorkomen dat het apparaat verstopt raakt.

Bewaren

Gemalen koffie: in een goed afgesloten blik, in een keukenkastje (niet in de koelkast), maximaal 3 maanden.
Koffiebonen: in een goed afgesloten blik, in een keukenkastje (niet in de koelkast), maximaal 2 maanden.
Vers gezette koffie: zo snel mogelijk opdrinken of gebruiken. Later op een dag weer opwarmen is geen goed idee omdat de koffie inmiddels bitter en zuur is geworden. Wel kan er ijskoffie van afgekoelde koffie worden gemaakt, mits het om sterke koffie of espresso gaat: vul een klein limonadeglas voor driekwart met ijsklontjes, voeg er de koffie, een scheutje siroop of een schepje suiker aan toe, en een scheut melk. Goed roeren en direct serveren.

Recepten met koffie

Bronnen en referenties

↑ Enkele beschrijvingen zijn ontleend aan BNNVARA Kassa

[1] Enkele beschrijvingen zijn ontleend aan BNNVARA Kassa

[1]