Quenya/Stamvormen

Uit Wikibooks

Een aantal wijzigingen die we in modern Quenya terugvinden, lijken op het eerste zicht nogal onregelmatig. Als we echter eens naar hun origine in Oud-Elfs kijken dan kunnen we ze wel verklaren. Bekijk volgende voorbeelden:

aran / arani "koning"
elen / eleni "ster"
talan / talami "vloer"

Waarom heeft talami een m in het meervoud? Op de pagina Substantieven hebben we gezegd dat talam- de stam van talan was en dat we daarom talan (talam-) in woordenlijsten vinden.

Maar als we dit woord opzoeken in een Oud-Elfse woordenlijst dan vinden we talam. De stamvorm is dus eigenlijk gewoon de Oud-Elfse vorm van het woord en de basisvorm talan is eigenlijk de onregelmatigheid.

De reden hiervoor is dat in modern Quenya een m niet langer toegelaten is op het einde van een woord (zie Fonologie). Het woord talam evolueerde bijgevolg naar talan met talam- als stamvorm voor alle andere naamvallen en getallen.

Alle substantieven met een u-duaal die tot een van de categorieën op deze pagina behoren, gebruiken de stamvorm in het duaal maar verder zijn ze regelmatig (we gebruiken toron, torn- "broer"):

Nom. tornu, Gen. tornuo, Poss. tornuva, Dat. tornun,
Abl. tornullo, All. tornunna, Loc. tornussë, Instr. tornunen, Resp. tornus.

De onregelmatige stamvormen kan je op een afzonderlijke pagina terugvinden: Speciale stamvormen.

d/t-stammen[bewerken]

De eerste groep eindigt op –n, –r of –l. Hun stamvormen worden gevormd door een extra –d–.

De tweede groep eindigt op –n, –r of –s ze voegen -t bij om tot de stamvorm te komen.

De pagina Substantieven: d/t-stammen bevat een overzicht van alle gekende substantieven in deze categorie.

De adjectieven op –n behoren waarschijnlijk ook tot de d-stammen (PE 14 pg. 77):

i hwarindi "de scheven"
hwarindi neri "scheve mannen"

Als ze gebruikt worden als laatste verbogen woord (zie Verbogen adjectieven), dan krijgen ze de klinkers –e– of –i– tussen de stam en de uitgang:

harma furindessë "in een verborgen schat"
urur úrindinen "met gloeiende vuren"

De verbuiging van de d- en t-stammen is regelmatig behalve in de possessief enkelvoud. Deze naamval maakt gebruik van de nominatief enkelvoud en de uitgang –wa (alle substantieven in deze categorie hebben u-dualen):

enkelvoud meervoud duaal part. meerv.
nominatief fion fiondi fiondu fiondeli
genitief fiondo fiondion fionduo fiondelion
possessief fionwa fiondiva fionduva fiondelíva
datief fionden fiondin fiondun fiondelin
ablatief fiondello fiondillon(r) fiondullo fiondelillo(n)(r)
allatief fiondenna fiondinnar fiondunna fiondelinna(r)
locatief fiondessë fiondissen fiondussë fiondelisse(n)
instrumentalis fiondenen fiondinen fiondunen fiondelínen
respectief fiondes fiondis fiondus fiondelis

Samengetrokken stammen[bewerken]

Een andere groep verliest de klinker van de tweede lettergreep. De stamvorm is daarom een samengetrokken vorm van de nominatief.

Volgende substantieven behoren tot deze groep:

coron, corn- "bal"
feren, fern- "beuk"
haran, harn- "leider"
huan, hún- "hond"
laman, lamn- "dier (viervoeter)"
soron, sorn- "arend"
toron, torn- "broer"

Nogal wat naamvallen gebruiken echter de nominatief in plaats van de stamvorm om deze naamvallen te vormen. Ook in het partitief meervoud vertrekken we van de nominatief:

enkelvoud meervoud duaal part. meerv.
nominatief haran harni harnet haralli
genitief harno harnion haranto harallion
possessief haranwa harniva harnetwa haralliva
datief harnen harnin harnent harallin
ablatief harallo harnillon(r) harelto harallillo(n)(r)
allatief haranna harninnar harnenta harallinna(r)
locatief harandë harnissen harnetsë harallisse(n)
instrumentalis harannen harninen harnenten harallinen
respectief harnes harnis harnetes harallis

Er is in deze categorie een tweede groep waar de klinker + n in de nominatief beide verdwenen zijn:

calmar, calmarn- "lichtkind"
halatir, halatirn- "ijsvogel"
mëar, mëarn- "etter"
pur, purn- "(kunstmatig) vuur"
tavar, tavarn- "natuurgeest"

en ook

seler, sell- "zus"

In het enkelvoud zijn er slechts twee uitzonderingen:

enkelvoud meervoud duaal part. meerv.
nominatief seler selli sellet selli
genitief sello sellion selerto sellion
possessief selerwa selliva selletwa selliva
datief sellen sellin sellent sellin
ablatief sellello sellillon(r) sellelto sellillo(n)(r)
allatief sellenna sellinnar sellenta sellinna(r)
locatief sellessë sellissen selletsë sellisse(n)
instrumentalis selernen sellinen sellenten sellinen
respectief selles sellis selletes sellis

Verdubbelde stammen[bewerken]

Er zijn buiten deze ook substantieven op -t die een verdubbelde stam hebben, maar deze kan je vinden op de pagina Speciale stamvormen.

Verdubbelde stammen op ss[bewerken]

Een aantal woorden verdubbelen de eind-s:

calas, calass- "koper"
coimas, coimass- "lembas" [1]
eques, equess- "uitspraak"
falas, falass- "kust"
indis, indiss- "bruid"
inwilis, inwiliss- "fee"
is, iss- "lichte sneeuw"
itis, itiss- "insectenbeet"
lis, liss- "honing"
nes, ness- "weide"
niquis, niquiss- "rijm, ijsaanslag"
nís, niss- "vrouw" [2]
oinalis, oinaliss- "zalf"
olos, oloss- "sneeuw" ^^^[3]
sintilis, sintiliss- "schittering (van een kristal)"
tiris, tiriss- "wacht"
tolos, toloss- "wrat, pukkel"
tyos, tyoss- "hoest"

De eigennaam Tulcas behoort ook tot deze groep.

[1] coimas heeft ook de stemvorm coimast-.

[2] De lange í wordt kort voor dubbele medeklinkers.

[3] Dit woord heeft ook olossë als nominatief. Het mag niet verward worden met olos "droom" dit woord heeft een onregelmatige stamvorm (see Speciale stamvormen).

enkelvoud meervoud duaal part. meerv.
nominatief falas falassi falasset falasseli
genitief falasso falassion falasto falasselion
possessief falasseva falassiva falassetwa falasselíva
datief falassen falassin falassent falasselin
ablatief falassello falassillon(r) falasselto falasselillo(n)(r)
allatief falassenna falassinnar falassenta falasselinna(r)
locatief falassë falassen falassetsë falasselisse(n)
instrumentalis falassenen falassinen falssenten falasselínen
respectief falasses falassis falassetes falasselis

Het woord solor "branding" heeft als stamvorm soloss- en volgt eveneens deze verbuiging behalve de possessief enkelvoud solorwa.

Verdubbelde stammen op ll/nn[bewerken]

Eind-l en -n kunnen ook verdubbeld worden:

amil, amill- "moeder"
aranel, aranell- "prinses"
horinel, horinell- "dennennaald"
miril, mirill- "juweel"
riel, riell- "bloemenmeisje"
sil, sill- "maan"
tol, toll- "eiland" ^
ailin, ailinn- "meer"
cailen, cailenn- "keel"
calimban, calimbann- "barbaarse landen"
campin, campinn- "heup"
colman, colmann- "toppunt"
elwen, elwenn- "hart"
helin, helinn- "viooltje"
irin, irinn- "dorp"
irmin, irminn- "bewoonde wereld"
latúcen, latúcenn- "tin"
licin, licinn- "hoorn"
mindon, mindonn- "torentje"
olwen, olwenn- "tak, staf"
onin, oninn- "aambeeld"
pequen, pequenn- "kam"
tamin, taminn- "hoogoven"
túrin, túrinn- "provincie"
wilin, wilinn- "vogel"

De eigennaam Silmaril behoort ook tot deze categorie.

^ De naamvallen van tol worden gevormd door –o– tussen de stam en de uitgang te plaatsen (zie Speciale stamvormen).

De uitzonderlijke naamvallen zijn: possessief enkelvoud, allatief of ablatief enkelvoud en meervoud, en alle naamvallen van het partitief meervoud.

enkelvoud meervoud duaal part. meerv.
nominatief amil amilli amillet amilli
genitief amillo amillion amilto amillion
possessief amilwa amilliva amilletwa amilliva
datief amillen amillin amillent amillin
ablatief amillo amillon(r) amillelto amillillo(n)(r)
allatief amillenna amillinnar amillenta amillinna(r)
locatief amillessë amillissen amilletsë amillisse(n)
instrumentalis amillenen amillinen amillenten amillinen
respectief amilles amillis amilletes amillis
enkelvoud meervoud duaal part. meerv.
nominatief olwen olwenni olwennet olwelli
genitief olwenno olwennion olwento olwellion
possessief olwenwa olwenniva olwennetwa olwelliva
datief olwennen olwennin olwennent olwellin
ablatief olwennello olwennillon(r) olwennelto olwellillo(n)(r)
allatief olwenna olwennar olwennenta olwellinna(r)
locatief olwennessë olwennissen olwennetsë olwellisse(n)
instrumentalis olwennenen olwenninen olwennenten olwellinen
respectief olwennes olwennis olwennetes olwellis

Verdubbelde stammen op rr[bewerken]

condor, condorr- "krijger"
hostar, hostarr- "stam"
indor, indorr- "bruidegom"
lamandar, lamandarr- "veehouder"
lar, larr- "plaats, streek"
maquar, maquarr- "(menselijke) kaak"
milnar, milnarr- "akker"
neldor, neldorr- "beuk"

Ze worden als volgt verbogen:

enkelvoud meervoud duaal part. meerv.
nominatief lar larri larret lalli
genitief larro larrion larto lallion
possessief larwa larriva larretwa lalliva
datief larren larrin larrent lallin
ablatief larrello larrillon(r) larrelto lallillo(n)(r)
allatief larrenna larrennar larrenta lallinna(r)
locatief larressë larrissen larretsë lallisse(n)
instrumentalis larrenen larrinen larrenten lallinen
respectief larres larris larretes lallis

m-stammen[bewerken]

Zoals verteld in de inleiding van deze pagina is de letter m niet langer toegelaten op het einden van een woord en verandert in een n in de nominatief:

artan, artam- "hamer"
ilin, ilim- "melk"
men, mem- "bek"
quin, quim- "wijfje (van dieren)"
ran, ram- "geluid"
talan, talam- "vloer"

Deze woorden hebben een uitzonderlijke locatief, instrumentalis en partitief meervoud:

enkelvoud meervoud duaal part. meerv.
nominatief men memi memet melli
genitief memo memion mento mellion
possessief memeva memiva memetwa melliva
datief memen memin mement mellin
ablatief memello memillon(r) memelto mellillo(n)(r)
allatief memenna meminnar mementa mellinna(r)
locatief mendë memissen memetsë mellisse(n)
instrumentalis memnen meminen mementen mellinen
respectief memes memis memetes mellis

De woorden met stamvorm op -ng gedragen zich net als deze woorden:

falaswin, falaswing- "golftop"
fen, feng- "riet"

Enkel in de locatief (fendë) en het partitief meervoud (felli) wijken ze af. Maar de instrumentalis is regelmatig: fengenen.

c-stammen[bewerken]

Vier woorden eindigden oorspronkelijk op -c, deze letter is niet meer toegelaten op het einde van een woord:

filit, filic- "vogeltje"
nelet, nelc- "tand"
oryat, oryac- "das (dier)"
quesset, quessec- "kussen"
enkelvoud meervoud duaal part. meerv.
nominatief filit filici filicu filiceli
genitief filico filicion filicuo filicelion
possessief filiqua filiciva filicuva filicelíva
datief filicen filicin filicun filicelin
ablatief filicello filicillon(r) filicullo filicelillo(n)(r)
allatief filicenna filicinnar filicunna filicelinna(r)
locatief filixë filicissen filicussë filicelisse(n)
instrumentalis filincen filicinen filicunen filicelínen
respectief filices filicis filicus filicelis

De locatief van nelet is neletsë, maar verder wordt het verbogen als de andere drie woorden.



>> Quenya >> Quenya/Substantieven >> Quenya/Stamvormen

Informatie afkomstig van https://nl.wikibooks.org Wikibooks NL.
Wikibooks NL is onderdeel van de wikimediafoundation.